۲۸ اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم عمرخیام نیشابوری است. حکیم غیاثالدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خیام نیشابوری (زادهٔ ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ خورشیدی - درگذشته ۱۲ آذر ۵۱۰ یا ۵۱۷خورشیدی) که به خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النیسابوری هم نامیده شدهاست، از ریاضیدانان، ستارهشناسان و شاعران بنام ایران در دورهٔ سلجوقی است. گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی او است ولی آوازهٔ وی بیشتر به واسطهٔ نگارش رباعیات او است که شهرت جهانی دارد.
نام خیام ( خیمه دوز ) ممکن است که از شغـل و حرفه پدرش مشتـق شده باشد.
یکی از برجستهترین کارهای خیام را میتوان اصلاح گاهشماری(تقویم) ایران در زمان وزارت خواجه نظامالملک، که در دورهٔ سلطنت ملکشاه سلجوقی (۴۲۶-۵۹۰ هجری قمری) بود، دانست که بنام تقویم جلالی شناخته می شود. وی در ریاضیات، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود. نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش دربارهٔ اصل پنجم اقلیدس نام او را به عنوان ریاضیدانی برجسته در تاریخ علم ثبت کردهاست.
عمر خیام در سال۴۲۷ هجری خورشیدی در نیشابور زاده شد. مرگ خیام را میان سالهای ۵۱۷-۵۲۰ هجری خورشیدی میدانند که در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکرهنویسان نیز وفات او را ۵۱۶ خورشیدی نوشتهاند. آرامگاه وی هم اکنون در محله کهن شادیاخ در نیشابور ، در باغی که آرامگاه امامزاده محروق نیز در آن واقع میباشد، قرار گرفتهاست. آرامگاه این دانشمندبزرگ درنیشابور زیارتگاه دوستداران علم وادب است.
در جهان خیام به عنوان یک شاعر، ریاضیدان و اخترشناس شناخته شدهاست. هرچند که اوج شناخت جهان از خیام را میتوان پس از ترجمه اشعار وی به وسیله ادوارد فیتزجرالد به انگلیسی دانست. خیام در مقام ریاضیدان ، ستارهشناس و فیزیکدان تحقیقات و تالیفات مهمی دارد.
دونمونه از رباعیات خیام بشرح زیراست:
چون عمربسررسد چه شیرین وچه تلخ پیمانه که پر شود چه بغداد و چه بلخ
می نوش که بعد از من و تو ماه بسی از سَلخ به غُــــرّه آید از غُــرّه به سَلخ
**********
آنانکه محیط فضـــــل و آداب شدند در جمع کمـــال شمع اصحاب شدند
ره زین شب تاریک نبـــــــردند بـــرون گفتند فســــانه ای و در خواب شدند
**********
گوینـــــد بھشت و حور عین خواهد بود وآنجا مـــی و شیر و انگبین خواهد بود
گر ما مـــی و معشوقه گزیدیم چه باک چون عاقبت کـــــار چنین خواهد بود
**********
یادش گرامی باد.
به یاد سه شهید وانشان که خون پاک خود را در آزادسازی خونین شهر نثار کردند
http://vaneshani.blogfa.com