گاهشماری(تقویم) جلالی
گاهشماری جلالی دقیق ترین تقویم و مبنای گاهشماری ایرانیان از قرن پنجم بدین سو است که توسط عده ای از ریاضی دانان ایرانی از جمله ابوالفتح عبدالرحمان منصور خازنی، ابومظفر اسفزاری، ابوعباس لوکری، محمد بن احمد معموری، میمون بن نجیب واسطی و ابن کوشک بیهقی مباهی و در راس آنان خیام نیشابوری تدوین شد.
کار تدوین این تقویم در دورۀ ملکشاه سلجوقی و بر احتمال نزدیک به یقین با فرمان خواجه نظامالملک و در شهر اصفهان - پایتخت سلجوقیان - و بنابر گفته ای دیگر در ری یا نیشابور انجام شد.
تاریخ تأسیس تقویم جلالی، روز جمعه نهم رمضان سال ۴۷۱ هجری قمری بود
دقت تقویم جلالی
این تقویم را دقیق ترین گاهشماری جهان دانسته اند. در برابر تقویم اروپایی که در هر ۲۵۰۰ سال یک روز خطا دارد، گاهشمار جلالی در هر ۱۰ هزار سال یک ثانیه خطا دارد.
در این گاهشماری روز اول سال طوری تنظیم میشدهاست که با برابری بهاری همگام شود و در پایان سالها ۳۶۵ یا ۳۶۶ روز داشتهاند.
گاهشماری ایران و گاهشماری افغانستان بر پایه گاهشماری جلالی ساخته شدهاند ولی هم درازای ماههایشان و هم آغاز تاریخشان با گاهشماری جلالی دگرگونی دارد.
روش تبدیل تقویم جلالی برای ۳۰۰۰ سال
با استفاده ازتحلیل تئوری حرکت زمین به دور خورشید، زمانهای اعتدالی بهار برای دروهای از هجرت پیامبر(۶۲۲ بعد از میلاد) تا سال۳۸۰۰ بعد از میلاد محاسبه شدهاست.این تاریخها تنها اجازهٔ تصمیم گیری درباره کبیسه بودن یا نبودن سال تقویم ایرانی(سال شمسی) را میدهد. تجزیه و تحلیل ارائه شده نشان میدهد که برنامه خیام برای سالهای ۱۷۹۹ تا ۲۲۵۶ (۱۱۷۸ تا ۱۶۳۴ شمسی) صحیح است. یک الگوریتم کوتاه که به طور کامل طرح محاسبه سالهای کبیسه را برای یک فاصله زمانی ۳۰۰۰ ساله اصلاح کردهاست،همچنین روالهای "فورترن" برای تبدیل سالهای شمسی ، میلادی ، جولین و تعداد روزهای جولین به یکدیگر ، ارائه شدهاست.
قوانین تقویم ایرانی
تقویم ایرانی یا جلالی به طور رسمی در ایران ونواحی مجاورآن استفاده میشود . یک تقویم خورشیدی است که به دقت از فصلهای نجومی تبعیت میکند ، بنابراین به دانستن زمان دقیق اعتدالی بهار نیاز داریم.
قوانین تقویم جلالی تماما سادهاند. سالها ۱۲ ماه دارند که از هجرت پیامبر از مکه به مدینه در سال ۶۲۲ بعد از میلادشروع شدهاند.یک سال جلالی دراولین روز بهار نجومی و یا در روز بعد از آن که به ترتیب منطبق با این است که لحظه اعتدالی قبل یا بعد ازساعت ۱۲:۰۰ به وقت تهران اتفاق بیفتد، شروع میشود.در۶ ماه اول سال همه ماهها۳۱ روز ودر ۶ ماه دوم در یک سال کبیسه همه ۳۰ روز دارند.در سالهای معمولی(غیر کبیسه) آخرین ماه سال ۲۹ روزهاست.بنابراین هر فصل با ۳ ماه متوالی منطبق است..
انتظار میرود که تقریبا هرچهارمین سال در تقویم ایرانی یک سال کبیسه باشد و این نظم مشهور در تقویم خورشیدی است. به علاوه معمولا بعد از هر ۳۲ سال(بعضی اوقات بعد از ۲۸ یا ۳۶سال) یک سال معمولی اضافه میشود یعنی ۴ سال متوالی به جای ۳ سال متوالی ۳۶۵ روزهاست.به طور متداول سالهای کبیسه به طور یکنواخت در دورههای ۳۳ ساله محاسبه میشوند و سالهایی هستند که در تقسیم بر ۳۳ باقی مانده ۱،۵،۹،۱۳،۱۷،۲۲،۲۶ و ۳۰ داشته باشند برای نمونه سال جلالی ۱۳۷۵ که در ۲۰ مارس ۱۹۹۶ شروع شدهاست باقی مانده ۲۲ دارد بنابراین کبیسهاست. این قانونها در "برنامهٔ خیام "علی مؤیدیان و مش چراغ علی که بر روی اینترنت قابل دسترسی است به کار رفتهاست متاسفانه این رفتار ساده به طور نامحدود نیست و این دورههای ۳۳ ساله مطمئنا در برخی اوقات دارای شکاف هستند.حسین باقر زادهٔ رفسنجانی در مقدمهٔ این برنامه به اینکه ممکن است یک شکاف دراوایل قرن بعدی هجری به وجود بیاید و اینکه این برنامه تا ابتدای سال ۲۰۵۰ میلادی باید درست کار کند،اشاره کردهاست.هدف این مقاله مشخص کردن طول زمانی دقیقی است که قانون باقی ماندهها در آن صحیح است وایجاد قانونی برای تقویم جلالی که درآیندهٔ نزدیک کاربردی خواهد شد.
زمینه نجومی
به طور کلی،برای تعیین کبیسه بودن یا نبودن یک سال شمسی ضروری است تا تاریخ و زمان اعتدال بهار در شروع آن سال و در شروع سال بعد را بدانیم .در پایان من نظریه تحلیلی حرکت زمین به دور خورشید را به کار میگیرم(بریتاگنون و دیگران ۱۹۸۶)، که در حدود ۲ ثانیه در مختصات زاویهای خورشید که از زمین دیده میشود، دقیق است.از این نظریه درروند همگرا شدن برای پیدا کردن TT or Ephemeris Time) Terrestrial Time) لحظهای که طول جغرافیایی آسمانی خورشید مساوی با صفر است ، استفاده میشدهاست . TT اعتدالی بودهاست سپس به( Universal Time (UT۱ با استفاده ازبرآوردهای گذشته، اندازه گیریها، و پیشگوئیهای آیندهٔ اختلاف (T = TT - UT۱ = ۳۲٫۱۸۴ - (UT۱ - TAI D، که TAI زمان اتمی مقیاسBIPM است، تبدیل میشود.برای سالهای گذشته و پیشگوئیهای آینده من از جدول دادهها وفرمولهای "استفان و موریسون (۱۹۸۴)" استفاده کردهام:
DT = | ì |
|
(در آخرین عبارت ۳۶- ثانیه اضافه شدهاست تامطمئن شویم که یک انتقال بدون اشکال از دادههای جدول انجام شدهاست.)در جائی کهy,t = (y - ۱۸۰۰)/۱۰۰سال جولین است و TD بر حسب ثانیه بدست میآید. بیشتر دادههای اخیر جدول و پیشگوییها تا ۲۰۰۶ ازIERS Annual Reports وآرشیو USNO بر روی اینترنت قابل دسترسی است.
در جدول۱ قسمتی از لیست نقاط اعتدالی بهارکه بر اساسUniversal Time است،که ممکن است نفع عمومی داشته باشد،ارائه شدهاست. در آخرین گام ،متوسط زمان تهران با استفاده از اضافه کردن طول جغرافیایی آن،۳٫۴۲۵ ساعت، بهUT۱ نقطه اعتدالی، محاسبه میشود.
<BASEFONT>
جدول۱: نقاط اعتدالی ۱۹۰۰_۲۰۹۹
|
کل جدول اعتدالی سالهای ۵۵۰ تا ۳۸۰۰ را شامل میشود،از زمان تهران برای مشخص کردن سال کبیسه تقویم جلالی استفاده میشود.طرح سالهای کبیسه تقریبا با قاعدهاست.آنها در هر ۴ سال در گروههای ۲۸ ،۳۲ ،۳۶ ساله که در هر دوره یک سال معمولی اضافه قرار میگردد.معمولا آنها در گروههای ۳۲+۱ ساله قرار میگیرند و استثناهای کمی در برخی مواقع پیش میآید ، که ما آنها را در اینجا "شکاف"(breaks)می نامیم ، میتوانند دررویه عملی به کار گرفته شوند تا کل رشته سالهای کبیسه را نوسازی کنند.در جدول ۲ سالهای جلالی ، اولین سال (کبیسه) یک دوره جدید(معمولا یک دوره ۳۳ ساله ) بعد از یک شکاف را نشان میدهد.(به بیان دیگر بعد از چهارمین سال معمولی گروه دورههای ۲۸ یا ۳۸ ساله بسته خواهد شد.)
جدول۲: سالهای میلادی(Gy) که پایان یک دورهٔ ۲۹ یا۳۷ ساله رانشان میدهند که شکافی درقانون معتبر ۳۳ ساله ایجاد میکنند. در حدود ۲۰ مارس سال میلادی چهارمین سال رایج تمام میشود و سال کبیسه شمسی آغاز میشود(Jy) |
|
در جدول۲ مشاهده میکنید که دورههای ۳۳ ساله میان سالهای ۱۸۳۱ و ۲۲۵۶ به طور متوالی تکرار شدهاند.محک دقیقتری نشان می دهد که در واقع از سال ۱۷۹۹ برقرار است،ازآنجاییکه ۱۸۳۱ پایان یک دورهٔ ۲۹ ساله را نشان میدهد، .اگر شکاف قبلی ۴ سال زودتر بیفتد در اینجا نشان داده نمیشود. بنابراین این فاصلهٔ زمانی است که الگوریتم خیام درآن صحیح است.مکانی وجود دارد که این الگوریتم در آن درست کار نمیکند وحد بالای آن ممکن است در ۲۱۲۴ بعد از میلاد قرار بگیرد.من در زمانیکه دررابطه با خطاها صحبت میکنم به این سوال باز میگردم.
الگوریتمی برای تقویم جلالی[نیازمند منبع]
الگوریتم پیشنهاد شده بر پایه لیست شرح داده شدهٔ سالهایی است که شکافی درچهارمین سال رایجی که بعد از ۲۸ یا ۳۶ سال(نه ۳۲ سال) دورههای ۴ ساله ازوقوع قبلی چهار سال رایج پی در پی.در طول ۳۰۰۰ سال تنها در حدود ۲۰ شکاف وجود دارد و آنها اجازهٔ یک بازسازی راحت با ترتیب کامل سالهای کبیسه جلالی را میدهند
برای مشخص کردن اینکه یک سال جلالی معمولی است یا کبیسه ، تعداد سالهایی را که از آخرین شکاف جدول ۲ گذشتهاست، پیدا میکنیم که آن را N می نامیم.با یک استثنا، سال مورد نظر کبیسهاست اگر۱- باضافه باقی مانده N + ۱)/۳۳ )، بر ۴ بخشپذیر باشد یا
lp = MOD[MOD(N + ۱٬۳۳) - ۱٬۴] |
برابر با صفر شود، در اینجا MOD عمل پیدا کردن باقی مانده در حالتیکه اولین نشانوند بر دومی تقسیم میشود را برعهده دارد،استثنا مربوط به موردی که سال مورد نظردر داخل۵ سال پیرو شکاف قرار میگیرد . در این مورد به جای N + ۱ در بالامقدار N + ۱ ± ۴ باید استفاده شود، که علامت + زمانی که سال مطرح شده به یک دورهٔ ۲۹ ساله وابسته باشد و در غیر این صورت علامت - استفاده میشود(به عبارتی در دورههای ۳۷ ساله )
با استفاده از علم حساب اعداد صحیح این الگوریتم به دو خط فورترن(بخش لیست سالهایی که شکاف ایجاد میکنند لازم است.) کاهش مییابد. برای سالهای معمولی باقی مانده تقسیم به ۴ به عبارتی lp تعداد سالهایی که از آخرین سال کبیسه گذشتهاست را مشخص میکند.به عنوان مثال باقی مانده ۱ (۲ یا ۳ ) به این معنی است که سال کبیسه یک سال پیش(۲ یا ۳ سال پیش ) بودهاست .بدیهی است که این ممکن است که بگوید که آیا سال مطرح شده یکی ازچهارمینهای رایج است.این مورد زمانی کهN + ۱ (در مورد استثنا N + ۱ ± ۴) بر ۳۳ بخشپذیر باشد.
برای تبدیل سالهای شمسی به میلادی لازم است تا شماره سالهای کبیسه را از یک مبدا زمانی در هر دو تقویم بیابیم.در تقویم جلالی شماره سالهای کبیسه میان دو شکاف مجاور در جدول ۲ را میگوییم میانyiو yj هست
lj = ۸ INT(Nj/۳۳) + INT[MOD(Nj,۳۳)/۴] |
که Nj = yj - yi وINT تابعی است که قسمت صحیح نشانوند داده شده را بر میگرداند.عددهای lj باید تا زمانی کهyj کمتر از سال سوال شده شود جمع شوند. باقی بماند پس مجموع باید اضافه شود به
۸ INT(N/۳۳) + INT{[MOD(N,33) + ۳]/۴} + k |
عدد سال کبیسه از آخرین شکاف.k تنها زمانیکه سال مطرح شده ۴ سال قبل از شکاف متوالی(yj) قرار بگیرد ،۱ است و در گروه رایج ۳۷ ساله است در غیر این صورت ۰ است.
این الگوریتم نوشته شده به زبان فورترن، زیر روال( JalCal(Jy,leap,Gy,March, که در جدول ۳ نشان داده شدهاست، که برای یک سال جلالی Jy اطلاعات یک سال کبیسه را در متغیرleapبر میگرداند که از ۰ تا ۴ در نظر گرفته شدهاست، که در بالا توضیح داده شدهاست. این روال همچنین تاریخ میلادی مطابق با اولین روز سال جلالی در متغیرGy(سال میلادی)و مارس(چندمین روز مارس) برمی گرداند.بنابراین ازآن مستقیما برای بازگوکردن شروع تقویم ایرانی برای هر سالی در میان حدود ۳۰۰۰ سال ، با تقوم میلادی استفاده کرد.
جدول۳:
|
این قبیل زیر روال میتواند برای تبدیل کل تاریخ از تقویم ایرانی به کار رود اگر ما به خاطر داشته باشیم که به ازایm (ماه ) و d (روز) تاریخ جلالی
۳۱(m - ۱) - (m - ۷) INT(m/۷) + d
روز از شروع هرسال جلالی(شمسی)سپری شدهاست.
برنامه کاربردی زیر برای تبدیل تاریخ شمسی،ابتدا به روزهای جولین(JD)، سپس به میلادی یا جولین وهمچنین به صورت معکوس،از این تاریخها به تاریخ شمسی نوشته شده و تست شدهاست رویههای ذیل درفورترن که این کارها را انجام میدهند از طرف نویسنده قابل دسترسی هستند. متن کامل برنامه به زبان فورترن نسخه قابل اجرا
تابع(Jal2JD(Jy,m,d ----- تاریخ شمسی را به روزهای جولین براساس ظهر گرینویچ تبدیل میکند.
تابع(JG2JD(JGy,m,d,۱/۰-----تاریخهای میلادی /جولین را به روزهای جولین تبدیل میکند.
تابع(JD2Jal(JDN,Jy,m,d-----------روزهای جولین را به تاریخ شمسی تبدیل میکند
تابع(JD2JG(JDN,JGy,m,d,۱/۰---------روزهای جولین را به تاریخهای میلادی/جولین تبدیل میکند.
بحث خطاها
به علت تقریب طبیعی جدول نجومی که نتیجهٔ آن زمان اعتدالی است ممکن است خطایی در حدود ۱ دقیقهٔ زمان وجود داشته باشد. نا مشخص بودنTD به نتیجه نهایی این خطا اضافه میکند.این پارامترها از مشاهدات مستقیم تنها برای قبل از ۱۶۳۰ بعد از میلاد بسیار واضح هستند.
جدول ۴: سالهای بحرانی در تقویم جلالی که بیشتر احتمال دارند تا ترتیب شکافها را تغییر دهند . چهار ستون اول تاریخ میلادی در مارس ، نقطه اعتدالی بهار به زمان متوسط تهران (به ساعت و دقیقه) و متغیرT = TT - UT۱Dرا نشان میدهد. سپس روز اول سال شمسی( اولین روز فروردین) بر حسب روزهای مارس و سال شمسی مربوطه وجود دارد. در ستون آخر امکان افزایش به(+) و کاهش(-) از شکافهای موجود در جدول ۲ آمدهاست.
|
پانویس
منبع : برگرفته ازسایت ویکی پدیا به نشانی :
http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84%DB%8C