لغو امتیازتنباکو

24اردیبهشت سالروز لغو امتیازاستعماری دخانیات کمپانی انگلیسی رژی ازسوی ناصرالدین شاه قاجاربافتوای آیت الله حاج میرزا محمد حسن شیرازی از مراجع عالیقدر شیعه است. 

شاهان قاجارهرکدام به نوبه خود باعث تباهی و ویرانی ایران شدند یکی ازآنها ناصرالدین شاه است که با مسافرتهاوخوش گذرانیهاوسایرکارهایش ازجمله دستورقتل امیرکبیر، این کشوررابه ویرانی سوق داد.

ناصرالدین شاه سه سفر به اروپا کرد در سومین سفرش – در تاریخ 12 شعبان 1306 هجری قمری مطابق با 1889 میلادی- از راه روسیه به انگلستان رفت. در این سفر که به ترغیب صدراعظم امین السطان بود، شاه در اثر ولخرجی های زیاد، پول هایش تمام شد. قرار شدبرای رفع این مشکل امتیازی را در زمینه ی کشت، توزیع و فروش توتون و تنباکو به یک نفر انگلیسی به نام ماژور تالبوت که از مشاوران و نزدیکان نخست وزیر انگلستان بود. واگذار، و در مقابل 2 هزار لیره دریافت کند.

تالبوت برای نیل به هدف خود توانست با دادن رشوه هایی به درباریان از جمله امین السلطان نظر موافق شاه را به دادن انحصار دخانیات، جلب کند. بعد از برگشت شاه به ایران، تالبوت نیز برای شروع کار به ایران آمدوقرارداداعطای امتیازانحصاری دخانیات به امضارسید.

 

بر اساس این امتیاز که در 8 مارس 1890 برابر با 1307 هجری قمری بین ناصرالدین شاه و تالبوت امضا گردید امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباکو در سراسر قلمرو شاهنشاهی ایران به مدت پنجاه سال به تالبوت واگذار گردید و در عوض صاحب امتیاز تعهد نمود که سالانه 15000 لیره انگلیسی به علاوه 25 درصد سود ویژه ، به خزانه شاهنشاهی بپردازد. به موجب ماده 5 قرارداد،حمل و نقل توتون و تنباکو در کشور ایران بدون اجازه صاحبان این امتیاز ممنوع اعلام شد مگر آنچه مسافران برای استعمال روزانه خودشان همراه داشته باشند.

امتیاز تنباکو زیان بارترین امتیازی بود که از طرف ناصرالدین‌شاه اعطا گردیده بود. امتیاز تالبوت به هر شهر و شهرکی که در آنجا تنباکو کاشت و برداشت می‌شد آسیب می‌رساند. با اعطای این امتیاز در واقع هزاران بازرگان و خرده فروش تنباکو به یک شرکت بیگانه فروخته می‌شدند و پای کارگزاران انگلیسی را به تمام نقاط ایران بازمی کرد ودر درازمدت انگلیس را برتمام مقدرات کشورحاکم می نمود. این مسئله باعث شد تا اعتراضات زیادی برای این امتیاز صورت گیرد. تاجران منافع خود را در خطر می‌دیدند و روحانیون اجرای این امتیاز را به منزله استیلای بیگانگان می‌دانستند و این امر باعث شد تا این دو طبقه قدرتمند وجه اشتراکی داشته باشند و به هم نزدیک گردند.

سرانجام باگسترش اعتراض مردم و روحانیان ومراجع و باصدور فتوای تاریخی میرزای شیرازی ازنجف ، که با درخواست سید جمال الدین اسدآبادی و در پی نامه ایشان اتفاق افتاد بایک جمله ی " بسم الله الرحمن الرحیم

"الیوم استعمال توتون و تنباکو بایّ نحو کان در حکم محاربه با امام زمان عجل الله تعالی فرجه است".

ناصرالدین‌شاه در 28 دسامبر 1891 مجبورشدرسماً امتیاز نامه را لغو و این مطلب را به روحانیون ، تجار و مردم اعلام نماید.  اگرچه لغو این امتیازبرای مردم ایران پانصدهزارلیره انگلیس بعنوان غرامت هزینه دربرداشت ولی ازاستیلای رسمی دولت استعمارگرپیر انگلیس وکارگزاران آن برکشورجلوگیری نمود.شرح بیشترمطالب مربوط به امتیازیادشده از اینجا قابل مطالعه است.