Atyabi Weblog/وب نگاری اطیابی

این وب نگاری درمورد موضوعات گوناگون می باشد.

Atyabi Weblog/وب نگاری اطیابی

این وب نگاری درمورد موضوعات گوناگون می باشد.

المستدرک علی الصحیحین

المُستدرک علی الصحیحین:

قبل از شروع بررسی کتاب«المستدرک علی الصحیحین» لازم است توضیحی در مورد سبک مستدرک نویسی داده شود.

مستدرک در معنای لغوی، اسم مفعول از استدراک و به معنای تکمله زدن بر چیزی یا نوشته‌ای یا کتابی و تصحیح کردن و تکمیل نمودن آن است و معنای اصطلاحی آن در حدیث، به کتابی گفته می‌شود که به عنوان متمّم کتابی دیگر نوشته می‌شود و احادیثی که با شروط کتاب پیشین موافق بوده اما در آن نیامده است را جمع آوری می‌کند.

نام کتاب، انگیزه تالیف و اهمیت آن:

نام اصلی کتاب، «المستدرک علی الصحیحین»می‌باشد و موضوع آن، احادیث صحیح السندی است که به عنوان مستدرک و تکمله بر دوکتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم جمع‌آوری شده است.

حاکم خود در مقدمه کتاب در مورد انگیزه تالیف آن می‌گوید: جماعتی از بزرگان حدیث این دیار و... از من تقاضا کردند که کتابی از احادیث صحیح، برطبق اسنادی که بخاری و مسلم بدان احتجاج کرده‌اند جمع‌آوری کنم چرا که عذری برای عدم تدوین روآیاتی که مشکلی ندارد وجود ندارد و آ‌ن دو نفر هم ادعایی در این جهت (جمع آوری همه روآیات صحیح) نکرده‌اند.

اعتبار و اهمیت کتاب از چند جنبه قابل بررسی است:

1. تاریخ نگارش آن: که به سال 373ق و به صورت املاء توسط حاکم نیشابوری است.

2. متن کتاب: به گفته خود حاکم از آنجا که بخاری و مسلم در جمع‌آوری و نگارش کتابهای صحیح خود، ادعایی مبنی بر آوردن تمام احادیث صحیح نکرده‌اند، وی به درخواست عده‌ای تصمیم می‌گیرد احادیثی را که شروط بخاری و مسلم در صحت حدیث، بر آنها صدق می‌کند ولی آندو در کتبشان نیاورده‌اند و با این حال به دست حاکم رسیده‌، جمع‌آوری کند؛ حال با توجه به اهمیت و اعتبار دو کتاب بخاری و مسلم که از بهترین و متقن‌ترین کتب پس از قرآن، نزد اهل‌سنّت هستند، می‌توان به اهمیت کتاب حاکم (که تکمله‌ای بر آن دو است) پی برد.

از سویی با توجه به عدم تعصب حاکم در آوردن احادیثی که در منقبت و فضیلت علی علیه‌السلام است _ که نتیجه‌ای جز زدن اتهام شیعه بودن و رافضی‌گری به وی و جرح و ردّ کل کتاب مستدرک از سوی متعصّبینِ علمای اهل‌سنّت در پی نداشته _ بسیاری از آنها کوشیده‌اند تا اهمیت و اعتبار کتاب را خدشه‌دار کنند(که به گوشه‌ای از سخنان و نظرات آنان اشاره شد). امّا اگر بدون هیچگونه پیش فرض و تعصب، بلکه با مبانی و دقّت علمی به بررسی کتاب بپردازیم به این سخن ذهبی و ابن‌صلاح می رسیم که: تنها یک چهارم کتاب را احادیث ضعیف تشکیل می‌دهد(ذهبی) وچیزی راکه حاکم حکم به صحّت کرده ولی درکتب أئمه قبلی (بخاری ومسلم) نیامده، اگرصحیح نباشد لااقل حسن است و می‌توان با آن احتجاج کرد و به آن عمل نمود، مگر مواردی که در آن علّتی باشد که موجب ضعف حدیث گردد.

متن کتاب:

کتاب مستدرک شامل 8803 حدیث است که در 51کتاب و در موضوعاتی که بیشتر، فقهی هستند، جمع آوری شده است. (تعداد موضوعات کتاب 3647عنوان می‌باشد.) این احادیث با کتاب الایمان، کتاب العلم، کتاب الطهارة، کتاب الصلاة وکتاب الجمعة شروع شده و با کتاب الطب، کتاب الرقی و التمائم، کتاب الفتن و الملاحم و کتاب الاهوال پایان می‌پذیرند.

با نگاهی به کتاب مستدرک به وضوح مشاهده می‌شود که در آن سه گونه حدیث وجود دارد:

1. احادیثی که حاکم مدعی است بر طبق شروط بخاری و مسلم است ولی آن‌دو آنها را در کتابشان نیاورده‌اند. در ذیل این دسته از احادیث حاکم چنین می‌نویسد: «هذا حدیثٌ صحیح علی شرط الشیخین و لم یخرجاه» [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح74]

2. احادیثی که حاکم مدعی است بر طبق شرط یکی از آن دو نفر است. ذیل این احادیث دو گونه عبارت به کار رفته است :

- «‌هذا حدیث صحیح علی شرط البخاری و لم یخرجاه.» [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح210]

- «هذا حدیث صحیح علی شرط مسلم و لم یخرجاه.» [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح202]

3. احادیثی که به نظر حاکم صحیح السند بوده‌ ولی درکتب بخاری و مسلم نیامده‌اند. این احادیث معمولاً با عبارت« هذا حدیث صحیح الاسناد » همراهند . [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح233]

نکاتی پیرامون کتاب (شیوه تألیفی حاکم در المستدرک):

1. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این کتاب، آوردن مجموعه‌ای کامل از احادیثی است ‌که در فضیلت حضرت علی علیه‌السلام و اهل بیت اوست که تقریباً 260حدیث را شامل می‌شود.

2. حاکم در پاره‌ای موارد، برای یک حدیث بیش از یک سند آورده است (البته به صورت جداگانه).

3. گاهی حدیثی را به‌ عنوان «شاهد» و «مُتابَع» برای حدیث اصلی ذکر می‌کند .

4. در برخی موارد حدیثی را که معارض با حدیث قبلی است آورده و سپس درباره تعارض آنها و راه جمع بین آنها توضیح می‌دهد.

5 گاهی توضیحات فقه‌الحدیثی سندی یا تاریخی می‌آورد.

6. در مواردی[به ویژه احادیثی که حاکم آنها را صحیح الاسناد می‌داند] به توثیق راویان می‌پردازد .

7. از رموز سندی نیز در کتاب بهره برده شده است، همچون: ثنا = حدثنا ، انبأ = انبأنا و....

8. احادیث غیر مرفوع (موقوف) نیز در کتاب دیده می‌شود .

کارهای پیرامون کتابِ مستدرک:

الف) تلخیص ذهبی از کتاب حاکم همراه با تعلیقات، که به همراه کتاب مستدرک چاپ‌ می‌شود.

ب) فهارس مستدرک که توسط دارالکتب العلمیة به چاپ رسیده‌است و شامل اطراف الحدیث، فهرست اعلام صحابه و فهرست موضوعی احادیث می‌باشد.

نسخه‌های خطی و چاپهای کنونی:

نسخه‌های موجود کتاب مستدرک طبق گفته دکتر فؤاد سزگین عبارتند از: نسخه های عاطف، قاهره، مدینه، بنگال، بانکی‌پور و تونس. همچنین ایشان اولین چاپ کتاب را چاپِ هندوستان می‌دانند.

از این کتاب پنج چاپ موجود است که عبارتند از:

1 چاپ دارالکتب العلمیة، بیروت، 1411ق، 5جلدی، به تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا.

2 چاپ دارالفکر، بیروت، 1422ق، 5جلدی، به تحقیق: محمود مطرجی.

3 چاپ دارالمعرفة، بیروت، 1418ق، 6جلدی، به تحقیق: عبدالسلام بن محمد بن عمر علّوش.

4 چاپ المکتبة العصریة، صیدا، لبنان، 1420ق، 10جلدی، به تحقیق: حمدی الدمرداش محمد.

5 چاپ داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1422ق، یک جلدی [بدون تلخیص ذهبی].

منابع:

خیرالدین الزرکلى، الأعلام، [بی‌نا]، بیروت، 1377ق.

سیّد محسن أمین، أعیان الشیعة، تحقیق: سیّد حسن أمین، دارالتعارف للمطبوعات، 1420ق، ج14.

عبدالکریم بن محمد السمعانى، الأنساب، تقدیم وتعلیق: عبدالله عمر البارودى، دارالجنان، بیروت، 1408ق.

اسماعیل باشا بغدادى، ایضاح المکنون، دارالکتب العلمیّة، بیروت، 1413ق.

احمد بن علی الخطیب البغدادى، تاریخ مدینة السلام[تاریخ بغداد]، تحقیق: بشار عوّاد معروف، دارالغرب الاسلامى، بیروت، 2001م.

فؤاد سزگین، تاریخ نگارش‌های عربى، ترجمه، تدوین و آماده‌سازى: مؤسسه نشر فهرستگان، سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1380ش.

حاکم نیشابورى، تاریخ نیشابور، به تصحیح شفیعی کدکنى، نشر آگه، 1375ش.

سید حسن صدر، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، منشورات الاعلمى، طهران، [ بی‌تا].

علی ‌بن حسن ابن عساکر الدمشقى، تبیین کذب المفترى...، دارالکتب العربى، بیروت، 1411ق.

عبدالرحمن بن ابی بکر السیوطى، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوى، تحقیق: أحمد عمر هاشم، دارالکتب العربى، 14091417ق.

شمس الدین محمد بن احمد الذهبى، تذکرة الحفاظ، داراحیاء التراث العربى، بیروت، [بی‌تا].

محمد محمد أبوزهو، الحدیث والمحدثون، دارالکتب العربى، بیروت.

دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حدّاد عادل، بنیاد دایرة المعارف اسلامى، تهران، 1380ش.

دایرة المعارف تشیّع، زیرنظر: احمد صدر حاج سیّد جوادی و دیگران، نشر شهید سعید محبّى، تهران، 1376ش.

محمد باقر خوانسارى، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، اسماعیلیان، قم، 1390ق.

میرزا محمد علی مدرّس تبریزى، ریحانة الادب، کتاب‌فروشی خیّام، 1369ش.

حاکم نیشابورى، سؤالات مسعودبن علی السجزى....، تحقیق: موفق بن عبدالله، دارالغرب الاسلامى، بیروت، 1408ق.

شمس الدین محمد بن احمد الذهبى، سیر اعلام النبلاء، تحقیق: حسّان عبد المنّان، بیت الافکار الدولیّة، لبنان، 2004م.

عبدالوهّاب بن علی السبکى، طبقات الشافعیّة الکبرى، تحقیق: مصطفی عبد القادر احمد عطا، دارالکتب العلمیّة، بیروت، لبنان، 1420ق.

مصطفی بن عبدالله معروف به حاجی خلیفة، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، دارالکتب العلمیّة، بیروت، 1413ق.

شیخ عباس قمى، الکنی و الالقاب، انتشارات کتابخانه صدر، تهران، 1368ش، چاپ پنجم.

ابن حجر عسقلانى، لسان المیزان، اشراف: محمد عبدالرحمن المرعشلى، داراحیاء التراث العربى، بیروت، 1422ق.

حاکم نیشابورى، المستدر ک علی الصحیحین، تصحیح: عبدالسلام بن محمد علّوش، دارالمعرفه، بیروت، 1418ق.

حاکم نیشابورى، المستدر ک علی الصحیحین، به تصحیح مصطفی عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیّة، بیروت، 1411ق.

حاکم نیشابورى، کتاب معرفة علوم الحدیث، تصحیح وتعلیق: السیّد معظم حسین، مکتبة المتنبى، قاهره [بی‌تا].

عبدالرحمن ابن خلدون المغربى، مقدمه ابن خلدون، داراحیاء التراث العربى، بیروت، الطبعة الرابعة [بی‌تا].

عثمان بن عبدالرحمن، مقدمة ابن صلاح فی علوم الحدیث، مؤسسة الکتب الثقافیّة.

ابن‌جوزى، عبدالرحمن بن على، المنتظم فی التاریخ الملوک والامم، تحقیق: عبدالقادر عطا و دیگران، دارالکتب العلمیّة، بیروت، 1412ق.

محمد بن أحمد الذهبى، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی محمد البجاوى، دارالفکر [ بی‌تا].

خلیل بن ایبک صفدى، الوافی بالوفیات، تحقیق: احمد الأرناووط و ترکی مصطفى، داراحیاء التراث العربى، بیروت، 1420ق.

ابن خلّکان احمد بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تقدیم: محمد عبدالرحمن المرعشلى، داراحیاء التراث العربى، بیروت، 1417ق.

اسماعیل باشا البغدادى، هدیة العارفین، دارالکتب العلمیّة، بیروت، 1413ق.

منبع : سایت حوزه به نشانی : http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx?MagazineNumberID=7043&id=85422

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد