Atyabi Weblog/وب نگاری اطیابی

این وب نگاری درمورد موضوعات گوناگون می باشد.

Atyabi Weblog/وب نگاری اطیابی

این وب نگاری درمورد موضوعات گوناگون می باشد.

ثقة الاسلام کلینی

ثِقة الاسلام محمّدابن یعقوب کُلینی

 موطن:کُلین ازتوابع شهر ری

نام پدر: یعقوب

منبع: شماره 2 ماهنامه پاسداراسلامصفحه 5

آفتاب حدیث

حسن ابراهیم زاده


مقدمه 


فاصله)کٌلَین(تا)خمین(یازده قرن بیش نیست اما خدا می داند که در این گذرگاه تاریخ چه تازیانه ها که بر پیکر ابرار نخورد و چه سرها که از ابرار بردار نرفت ؛ تا سنگ بنایی را که کلینی نهاد خمینی به پایان رساند.کلینی و خمینی هر دو سر یک رشته اند با یک خصوصیت و آن اینکه هر دو از خویشهیچ چیزی نگفتند تا زبان گفت خدا گفت و تا قلم نوشت خدا نوشت.از زندگی کلینی جز(کافی)چیزی در دست نیست.کافی شناسنامه کلینی است و کلینی را باید در آیینه کافی به تماشا نشست . کافی قله ای است که بدون فتح آن اجتهاد ممکن نیست و اقیانوسی است که بدون عبور از آن فهم معارف دین میسر نیست . ایمان ، نور و زهد و پارسایی گردآورنده مهمترین کتاب حدیثی شیعه - ثقة الاسلام کلینی - را به تماشا می نشینیم . سر بر در خانه اش می ساییم ونسل جوان ایران اسلامی و دنیای اسلام را به بهره گیری از حرارت و فروغ آفتاب حدیث فرا می خوانیم.


میلاد آفتاب 


در زمانی که صدایی جز صدای سم اسبان بنی عباس در سرزمین ایران یعنی قلب تشیع به گوش نمی رسید درروستای(کلین)]روستایی در 38 کیلومتری شهر ری] در خانه ای آکنده از عشق اهل بیت علیهم السلام کودکی متولد

شد که تاریخ حیات او با غیبت صغری عجین شد محمد نامی بود که یعقوب بن اسحاق برای فرزند خویش برگزید واذان و اقامه اولین کلماتی بودند که گوش او را نوازش دادند اولین کلاس درس او دامان پاک و پر مهر مادری عطوف و عفیف بود محمد مراحل ابتدایی علوم اسلامی را نزد پدر ودایی بزرگوارش علی بن محمد بن ابراهیم بن آبان که از استادان علم حدیث بود گذراندوی پس از گذراندن دوران آغازین تحصیل و آشنایی با منابع رجالی و حدیثی از کلین مهاجرت کرد و با کوله باری از معرفت و شناخت مکتب اهل بیت علیهم السلام برای شکوفایی خلاقیتهای درونی و سیراب شدن از دریای بی پایان علوم وحی و پیمودن کمالات اخلاقی وانسانی به ری وارد شد اگر چه فاصله 38 کیلومتری کلین تا ری برای او که با زادگاه خویش وداع همیشگی کرد مسافتی طولانی بود و غم غربت و دوری از خانواده آزارش می داداما برای کسی که برای خدا گام بر می دارد و برای خدا زندگی می کند این همه آسان است.


گزینش هدف 


در هنگام ورود کلینی به(ری)بیشتر مردمان این شهر ازپیروان مذاهب حنفی و شافعی بودند اما به دلیل وجود شیعیان دلباخته ای در اطراف این شهر، اکثر اهل تسنن(ری) همواره تحت تاءثیر اخلاق و رفتار اسلامی آنها قرار داشتند.از این رو این دیار به شهری شیعه نشین معروف بود(ری)در آن زمان شهری بزرگ بود و عقاید و مذاهب گوناگون در کنارهم و در آرامش ‍ کامل در آنجا به حیات ادامه می داد اما این آرامش گاه دستخوش حرکتهای سیاسی می شد فرقه اسماعیلیه با انگیزه تسلط بر ایران در این نقطه بیش ازدیگران سرمایه گذاری کرده بود و به ترویج و تبلیغ تفکر و آراء خود می پرداخت از اینرو(ری)به نقطه برخوردآراء و اندیشه های فرقه اسماعیلیه و مذاهب شافعی ، حنفی و شیعه تبدیل شده بود کلینی در این زمان در کنار گذراندن تحصیلات خود نه تنها به عقاید و اندیشه های دیگر مذاهب و فرقه ها آشنا شد بلکه به ماهیت واقعی بعضی از این فرقه ها که می رفت تشیع را ازمسیر واقعیش خارج کند پی برد او درد را شناخت و درمان را تشخیص داد. درد، جدایی مردم از سخنان اهل بیت علیهم السلام و دارو، رساندن این سخنان به مردم بود او در اینزمان هدف خویش را بررسی می کرد و به دور از هیاهو مسیر خود را مشخص و تصمیم گرفت به فراگیری و نوشتن آنها بپردازد از این رو در محضر استادان بزرگی چون(ابوالحسن محمد بن اسدی کوفی ساکن ری)

[1]به فراگیری حدیث پرداخت در نوشتن و بحث و گفتگو پیرامون احادیث از خود گذشتگی بسزایی نشان داد. او بیشتروقت زندگی خود را صرف حدیث کرد. اما با این حال از واقعیتهای اطراف خویش و ازمسائلی که شیعیان اطراف خویش و از مسائلی که شیعیان با آن دست به گریبان بودند،غافل نبود. او از کسانی نبود که عزلت گزیند و فقط به فکر نجات خویش باشد، بلکه دردورانهای پر آشوب همگام و همراه با جامعه شیعی بوده . در دورانی که(قرمطیان)با عقاید التقاطی خود، که مخلوطی از عقاید زردشتی ، مانوی و اسلامی بود[2]به مبارزه با عقاید و مقدسات مسلمین پرداختند،کلینی با شجاعت شیعی خویش عقاید آنها را به نقد کشید و برای آگاه کردن شیعیان ازاین حرکت انحرافی کتاب(الرَّدّ عَلَی القرامِطَه)را نوشت و در دسترس شیعیان قرار داد.عصر کلینی را بایدعصر حدیث نامید. زیرا نهضتی که برای فراگیری و نوشتن احادیث آغاز شده بود سراسرممالک اسلامی را فرا گرفته بود و تشنگان علم حدیث از این شهر به آن شهر و از این محفل به آن محفل در جستجوی روایتگری بودند تا از او فراگیرند و براندوخته های خویش بیفزایند. تلاش اهل سنت در این عصر به قدری چشمگیر بود که می توان گفت اهل سنت هر چه دارد از این عصر دارد. در این عصر که زمانش به حدود تقریبی یکقرن می رسد کتابهای شش گانه حدیثی اهل سنت (صحاح سته ) تدوین شد.کلینی در این عصر مشغول نوشتن احادیث بود در این زمان شاگردان امام هادی علیه السلام ، امام حسن عسکری علیه السلام و امام رضا علیه السلام هنوز زنده بودند. اما از آنها جزکتابها و جزوه های نیز در همین عصر از بین رفت.خطر نابودی احادیث ، این میراث گرانقدر پیامبر علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام هر لحظه احساس می شد. زیرا باوفات این حاملان احادیث و غیبت امام زمان علیه السلام شیعیان از این سخنان گرانبهامحروم می شدند.کلینی با شناخت عصر خود و موقعیت حساس زمانی و درک اینکه تشیع اگر از این مرحله به سلامت بگذرد برای همیشه از انحراف و التقاط رهایی یافته است ،برای تکمیل هدف و رسالت خویش به قم شهر محدثان و شاگردان اهل بیت علیهم السلام مهاجرت کرد. در این زمان در قم راویان و محدثان در هر مسجد و حسینه ای به نقل حدیث می پرداختند و بسیاری از اینان در شمار آخرین محدثانی بودند که بدون واسطه از زبان ائمه علیهم السلام حدیث شنیده بودند .وجود این فرزانگان موجب شد که عاشقان کلام اهل بیت علیهم السلام به این شهر مهاجرت کنند و کلینی یکی از این افراد بود. او با استفاده از محضر استادان بزرگی چون احمد بن محمد بن عیسی اشعری ،احمد بن جعفر بن عیسی اشعری ، احمد بن جعفر حمیری (مؤ لف کتاب قرب الاسناد) و فرزنداو محمد بن عبدالله حمیری به فراگیری حدیث پرداخت . استادان و محدثانی کلینی که درتشکل شخصیت او در نقش داشتند اما در این میان به رادمردی برمی خوریم که کلینی را بااو و او را با کلینی می شناسیم کسی که نامش در یک سوم با کافی سلسله سندهای روایات کافی است . شخصیتی که نامش ‍ با کافی جاودانه شد. محدثی که در اسناد بیش از هفتهزار و یکصدوچهل روایت کافی (7140) چون ستاره می درخشد[3]او علی بن ابراهیم قمی است که کتاب تفسیر او پایه تفسیرهای تشیع گردید. و شاید اگرکلینی پروانه وار به گرد شمع وجود او نمی چرخید و او را لحظه ای چه در حال بیماری و چه سلامت در خانه و مدرسه رها می کرد و از او غافل می ماند،روایات و احادیثی که سلسله سندش به او ختم می شود چون دیگر آثار او برای همیشه ازمیان می رفت . اما کلینی این اقیانوس حدیث را رها نساخت . او که تشنه کلام اهل بیت علیهم السلام بود جرعه جرعه نوشید و به این نوشیدن اکتفا نکرد بلکه دریایی از این کوثر عشق را برای شیعیان پس از خود به یادگار نهاد.


هجرتی دیگر 


گرچه قم مرکز تشیع به شمار می رفت و هر چه جوینده کلام اهل بیت علیهم السلام را سیراب می کرد اما عطش سیری ناپذیر کلینی او را بر آن داشت تا آن دیارمقدس را به امید یافتن روایات و احادیث ناشنیده ترک کند. روستاها و شهرهایی نبودکه کلینی به آن قدم ننهاد در آن زمان کوفه یکی از مراکز بزرگ به شمار می رفت و کمترمحدث و یا محققی بود که در سفرهای خود به آن شهر وارد نشده و از محضر عالمان آنجااستفاده ای نکرده باشد.کوفه در حقیقت جای تبادل نظر و نقطه آغاز در جهان اسلام به شمار می رفت که همه آزادانه در آن به تبلیغ مذهب خود می پرداختند.از این رو هریک از نویسندگان و محدثان مذاهب گوناگون اسلامی مجلس درس و بحثی برای خود برپاداشته بودند و به نقل احادیث خویش می پرداختند( ابن عقده)یکی از کسانی بود که در این شهر سکونت داشت . او از حافظان بزرگ حدیث به شمار می رفت و حافظه قوی او موجب شده بود که آیتی از آیات حافظه درجهان شود.[4]بسیاری از بزرگان مذاهب از محضر او کسب علم میکردند او اگر چه از نظر مذهبی(زیدی جاردی)بود اما زهد و پارسایی از او محدثی موثق ساخته بود که همه مذاهب در نقل احادیث به او اعتماد داشتند کلینی نیز از این مرد بزرگ استفاده کرده ،از او روایاتی فرا گرفت.


ثقة الاسلام

 
کلینی پس از کسب علم وحدیث از دهها استاد و محدث در شهرها و روستاهای آن زمان ، سرانجام به بغداد رسید.او در مسافرتهای خویش چنان علم و فضل خود را به نمایش گذاشته وچنان تصویری از شیعه واقعی رادر اذهان مردم هر دیار باقی نهاده بود که هنگام ورود به بغداد فردی گمنام نبود.شیعیان به او افتخار می کردند و اهل سنت به دیده تحسین به او می نگریستند. تقوا، علم و فضیلت او در اندک مدتی موجب شدکه هم شیعه و هم اهل سنت در مشکلات دینی به او مراجعه کنند، به طوری که عامه وخاصه در فتاوا به او روی می کردند و به همین سبب او اولین کسی بود که به لقب ثقة الاسلام شهرت یافت. [5]کلینی نام آورترین شخصیت عصر خود بود. عصری که اوج تلاش محدثان و عالمان بزرگ و حتی عصر چهار نایب خاص امام زمان علیه السلام بوده است . در این عصر به دلیل محدودیتها و ممنوعیتهای اجتماعی این بزرگان ، مسئولیت فرهنگی و علمی تشیع بر دوش کلینی بوده است.

استادان

ثقة‏الاسلام کلینی در ری، قم، بغداد، کوفه و دیگر نقاط ممالک اسلامی در نیمه دوم سده سوم هجری، دانشمندان بزرگ، فقها و محدثان بسیاری را ملاقات کرده و از آنان به اجازاتی دریافت کرده‌است. در کتب رجال و تراجم، بالغ بر ۴۰نفر از فقها و محدثان را نام می‌‏برند که از استادان و مشایخ اجازه وی به شمار رفته‌اند و کلینی در نزد آنها شرایط شاگردی به جای آورده‌است.[۵]

برخی از اساتید شیخ کلینی عبارتند از[۶]:

۱. احمد بن محمد بن عاصم کوفی،
۲. حسن بن فضل بن زید یمانی،
۳. محمد بن حسن صفار،
۴. سهل بن زیاد آدمی رازی،
۵. محمد بن حسن طایی،
۶. محمد بن اسماعیل نیشابوری،
۷. احمد بن مهران،
۸. احمد بن ادریس قمی،
۹. عبدالله بن جعفر حمیری.

تاءلیف کافی 


بغداد برای کلینی سرزمین تاءلیف بود. وی در آنجا فرصت یافت تااندوخته های سالها رنج و مشقت را در مجموعه ای گرد آوری کند او که کمبودهای جامعه شیعی را به خوبی درک کرده بود و می دید که با غایب شدن امام زمان (عج ) و دسترسی نداشتن همه شیعیان به نواب خاص آن حضرت ، جای کتابی که در بردارنده تعالیم اسلامی وشیعی باشد، خالی است تلاش خود را در پی تنظیم احادیث گردآوری شده ، جهت داد که برای شیعیان دستورالعمل و کتاب مفسر و مبین تعالیم و احکامی باشد که قرآن به صورت کلی بیان کرده است.مجموعه کتاب(الکافی)که شامل اصول کافی (دو جلد) ، فروع کافی (پنج جلد) و روضه کافی (یک جلد) است و در بردارنده شانزده هزار و یکصد و نود و نه (16199) حدیث ازپیامبر اسلام علیه السلام وائمه معصومین علیهم السلام می باشد - کتابی است که کلینی در طی بیست سال تلاش ‍ خستگی ناپذیر به تاءلیف این اثر جاودانه پرداخت و برتری و فضل خودرابه  علمای تاریخ اسلام به اثبات رساند. کاری که او در مدت بیست سال برای تشیع به پایان رساندکاری بود که شش تن از بزرگترین عالمان اهل سنت در مدت یک قرن برای مذهب خود انجام دادند و کتاب کافی مهمترین و نفیس ترین کتاب از مجموعه کتب چهارگانه حدیثی ( کتب اربعه مذهب تشیع است.[6] کافی در زمانی به تبیین ارزشهای اخلاقی واسلامی پرداخت که اروپاییان دوران بربریت و وحشیگری را می گذراند و قبایلشان با قتل و غارت امرار معاش می کردند. زمانی که آنها در جهل غوطه ور بودند و از علم چیزی نمیدانستند و عقل و علم را در دادگاههای تفتیش عقاید قرون وسطایی به محاکمه می کشیدند اولین باب از اولین کتاب تشیع باعنوان عقل و آنگاه توحید و حجت ، ارزشهای الهی و انسانی را آموزش می داد. کتاب کافی را هر کسی از دیدگاه خود بررسی کرده است . بر کافی هم فیلسوف شرح نوشته است هم عارف و هم فقیه و این نشانه بزرگی و جامع بودن کافی است . شرحهای مهم عبارت اند از:
1 -
مرآت العقول از علامه مجلسی ، که با دیدی فقهی نگاشته شده است.
2 -
شرح صدرالمتاءلهین معروف به ملاصدرا، که نگرش او نگرشی فلسفی و عرفانی به احادیث است.
3 -
کتاب وافی نوشته ملامحسن فیض کاشانی.
4 -
شرح ملا صالح مازندرانی.


سبک کلینی 


روش کلینی در ترتیب احادیث هر باب این است که حدیث صحیح تر و روشن تر را در اول باب قرار داده و سپس به همین ترتیب احادیث مبهم و مجمل را ذکر کرده است.[7] علاوه بر این ، کلینی دست به ابتکار دیگری زد که تا قبل از آن در میان عالمان و محدثان معمول نبود و آن به کار بردن کلمه(عدة)به جای سلسله سندی است که به راوی حدیث ختم می شود .از مسائلی که موجب شد کلینی این رویه را در نقل حدیث پیش گیرد، مشهور بودن راویان سلسله سند و نیز کم کردن حجم کتاب و کمبود وقت بوده است.(عدة)کلینی گاهی از احمد بن محمد بن عیسی ، گاهی از سهل بن زیادو زمانی از احمد بن خالد برقی روایت می نماید و اشخاص هر یک از این سه ، غیر ازاشخاص(عدة)دیگر میباشد. مثلا مراد او از(عده)در جایی که به واسطه آن از احمد بن محمد عیسی روایت می کندعبارت از پنج نفر: محمد بن یحیی عطار،علی بن موسی کمیدانی ، داود بن کوره ، احمد بن ادریس علی بن ابراهیم بن هاشم است.[8]این روش رهگشای سایرعالمان و محدثان شد به طوری که شیخ طوسی در کتاب رجال خویش این روش را برگزیدند وبه همین شیوه روایت را نقل کردند[9]علاوه بر این گاهی احادیثی بدون نام محدث و راوی و با عنوان(قد قال العالم)و یا(فی حدیث آخر)از کلینی نقل شده است که جمعی از عالمان این احادیث را دلیلی بر وجود ارتباط بین کلینی و امام زمان (عج )دانسته و گفته اند((ممکن است که کتاب (کافی ) به نظر اصلاح آن حضرت رسیده باشد)).[10]و از کلام بزرگان نقل شده است که امام زمان (عج ) فرموده اند:(الکافی کاف لشیعتنا) یعنی)) کافی شیعیان ما را کافی است)).کلینی در زندگی سراسر نور وپربار خود علاوه بر تدوین و تاءلیف مجموعه الکافی ، کتابهای الرد علی القرامة ،تفسیر رؤ یا ( تعبیر خواب )، مجموعه شعر (حاوی قصایدی که شعرا در مناقب و فضایل اهلبیت علیهم السلام سروده اند)، کتاب رسائل ائمه علیهم السلام و کتاب رجال را تاءلیف کرده است.کلینی بر مسند تدریس 


کلینی در مسیر تحقیق ونگارش از تغذیه فکری شاگردانی که به امید کسب علم از محضرش به بغداد سفر کردند لحظه ای غافل نبود. او در باور کردن اندیشه خدایی شاگردانش از جان مایه گذاشت. بسیاری از فقها و محدثین بنام شیعه که از مشاهیر بودند از جمله شاگردان کلینی به شمار می‌روند.

شاگردان

بسیاری از بزرگان که درزمره شاگردان کلینی بودنداز او روایت نقل کرده اند که از آن میان احمد بن ابراهیم معروف به ابن ابی رافع صیمری ، احمد بن احمد کاتب کوفی ، احمد بن محمد بن سعد کوفی ، ابوغالب احمد بن محمد رازی ، عبدالکریم بن عبدالله بن نصر بزار تنسی ، علی احمد بن موسی دقاق ، محمد بن مطلب شیبانی ، محمد بن علی ماجیلونه ، محمد بن عصام کلینی ، جعفر بن محمد بن قولویة قمی مؤ لف کتاب کامل الزیارات ، هارون بن موسی تلعکبری ، محمد بن احمد صفوانی و محمد بن ابراهیم نعمانی را می توان نام برد.[11]


آثارکلینی:

1.      الکافی

2.      کتاب تفسیر الرؤی

3.      کتاب الرجال

4.      کتاب الرد علی القرامطة

5.      کتاب الرسائل (رسائل ائمه علیهم السلام)

      6.      کتاب ما قیل فی الائمه من الشعر

عروج کلینی 


کلینی پس ازهفتاد سال زندگی که بیست سال آن تلاش و تحقیق همراه با رنجها و غربتها برای تدوین کتاب کافی بود از این جهان عروج کرد. او غروب نکرد بلکه با کتاب ارزشمند کافی هماره در آسمان تشیع پرتو افشانی می کند. او گرچه در قفس دنیا زیست اما در فضای بهشت تنفس می کرد چرا که همه لحظه های عمرش را با کلام اهل بیت علیهم السلام سپری کرد. وسرانجام در ماه شعبان سال 329 ق . عروج کرد.[12]و نه تنها شیعیان بلکه پیروان دیگر مذاهب اسلامی را سوگوار و بغداد را با رفتنش یکپارچه ماتم کرد.ابوقیراط محمد بن جعفر حسنی([13])یکی از بزرگان بغدادبر پیکر مطهرش نماز خواند و شیعیان با دلی پر اندوه پیکر مقدس او را در باب کوفه بغداد در بازار کوفه و در نزدیکی پل به خاک سپردند.


سلام بر کلینی روزی که تولدیافت و روزی که در آسمان دنیای درخشید و عروج کرد و روزی که در پیشگاه ذات اقدس اوبر انگیخته می شود.

 

منابع:

1-منابع مطالب سایت حوزه:

[1]مفاخر اسلام ، علی داونی ، ج 3، ص 26.

[2]فرهنگ فرق اسلامی ، محمد جواد مشکور، ص 395 .

[3]معجم رجال الحدیث ، آیت الله خویی ، ج 11، ص 194.

[4]مفاخر اسلام ، ج 3، ص 55.

[5]ریحانة الادب ، میرزا محمد علی مدرس تبریزی ، ج 5 ص 79.

[6]سه کتاب دیگر این مجموعه عبارت اند از: من لا یحضره الفقیه تاءلیف شیخ صدوق ، تهذیب و استبصار،

تاءلیف شیخ طوسی .

[7]اصول کافی (مقدمه )، کلینی ، ترجمه سید جواد مصطفوی ، ج 1، ص

[8]همان ، ص 114.

[9]همان .

[10]همان ، ج 5، ص 81.

[11]مفاخر اسلام ، ج 3، ص 27 و 90.

[12]ریحانة الادب ، ج 5، ص 80.

[13]همان

2-منابع مطالب سایت ویکی پدیا:

1.      ↑ علی دوانی. ثقة السلام کلینی رحمه الله. کنگره بین‌المللی بزرگداشت ثقة السلام کلینی.

2.      ↑ کلینی. کتابخانه طهور.

3.      ↑ کلینی. کتابخانه طهور.

4.      ↑ کلینی. کتابخانه طهور.

5.      ↑ علی دوانی. ثقة السلام کلینی رحمه الله. کنگره بین‌المللی بزرگداشت ثقة السلام کلینی.

6.      ↑ ابوجعفر محمدبن یعقوب کلینی. کتابخانه طهور.

7.      ↑ کلینی. کتابخانه طهور.

8.      ↑ علی دوانی. ثقة السلام کلینی رحمه الله. کنگره بین‌المللی بزرگداشت ثقة السلام کلینی.

منبع : برگرفته از:

1-       سایت حوزه به نشانی:

http://www.hawzah.net/Hawzah/Daneshvars/DaneshvarView.aspx?DaneshvarID=571&LanguageID=1   

 

2- سایت ویکی پدیا به نشانی:

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%86%DB%8C

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد