نقش مبارزه در پرورش انسانی
نوجوانـــی، قامتش، بالا چو ســــــرو
وارد لاهــــــور شد، از شهـــــــر مرو
رفت، پیش سیـــــــد والا جنــــــــاب
تا ربایــــــــد ظــلمتش را، آفتــــــــاب
گفت: "محصـــــور صف اعداستــــم
درمیـــــان سنگهـــــــا مینــــــاستم
با من آموز، ای شه گـــــردون مکان
زندگـــــی کــــــردن، میان دشمنــــان
پیــــــــر دانائــــی که در ذاتش جمال
بسته پیمـــــــان محبت با جـــــــــلال
گفت: ای نامحــــــــرم از، راز حیات
غافــــــل از، انجــــــام و آغاز حیات
فــــــــارغ از اندیشهی اغیـــــــار شو
قـــــــوّت خوابیــــــدهای، بیــــدار شو
سنگ چون بر خود گمان شیشه کرد
شیشه گردید و، شکستن پیشه کرد
ناتوان خود را اگـــــر رهـــــرو شمرد
نقــــــد جان خویش، با رهــــزن سپرد
تا کجا خود را شمـــــاری، ماء و طین
از گِل خود، شعلهی طــــور آفـــــرین
با عزیــــزان، سرگران بودن، چــــرا
شکوه سنج دشمنان بودن، چـــــرا
راست میگویم، عــــدو هم، یار تست
هستـــــــی او، رونق بــــــازار تست
هر که دانای مقامات "خود"ی است
فضل حق داند، اگر دشمن قوی است
کشت انسان را، عـــــدو باشد سحاب
ممکناتش را، برانگیـــــــزد ز خواب
سنگ ره، آبست، اگــــر همت قویست
سیل را، پست و بلنـــــد جاده چیست؟
سنگ ره، گـــــردد فسان تیــــــغ عزم
قطــــع منـــــزل، امتحان تیــــــغ عزم
مثل حیوان،خوردن ،آسودن،چه سود؟
گربه خود،محکم نه ای،بودن،چه سود؟
خویش را، چون از خودی، محکم کنی
تو اگر خواهی، جهــــــــان، برهم کنی
گر فنــــــا خواهی، ز "خود" آزاد شو
گر بقـــــا خواهی، به "خود"، آباد شو
چیست مردن، از "خود"ی غافل شدن
تو چه پنــــــداری،فــــــراق جان و تن
در"خود"ی کن،صورت یوسف،مقام
از اسیــــری، تا شهنشاهی، خَــــــرام
از "خود"ی اندیش و، مــــرد کار شو
مــــرد حـــق شو، حامل اســــــرار شو
شـــــــرح راز، از داستانها، میکنـــم
غنچــــه، از زور نفس، وا میکنـــــم
«خوشتر آن باشد، که سِرّ دلبـــــران
گفته آیـــــــد، در حدیث دیگــــــــران»
علامه اقبال لاهوری