گزیده هایی ازسخنان گهربارحضرت علی(ع) یاد خدا بهترین حالت و جلوه انسان، ذکر و یاد خداست. روح همه طاعات و عبادات و ارزشهای اسلامی را، یاد خدا تشکیل میدهد. از نظر اسلام، بزرگترین قدرت روحی و معنوی انسان و تنها عامل سعادت و کمال او، توجه به خدا و اشتغال به یاد اوست سکوت و خاموشیِمؤمن باعث افزایش تفکر و اندیشهاش میشود حضرت امیرامؤمنین(ع) در مدح گروهی از مؤمنان فرمودهاند: اگر سخن بگویند یاد خدا و ذکر بر زبان جاری میسازند و اگر سکوت کنند، به تفکّر و اندیشه میپردازند عمل نکوهیده امام علی(ع) در پاسخ مردی که تقاضای اندرز و موعظه کرد اعمال انسان را مورد نکوهش قرار داد و فرمود: اگر به زراعت و کسب و کار دنیا او را خوانند کار میکند، و اگر به زراعت آخرت او را دعوت کنند، تنبلی و سستی میکند و اگر خود را توانگر و بینیاز ببیند، سرمست و به فتنه دچار میشود نافرمانی رعیّت علی(ع) در دوران امامت و سرتاسر زندگی خود، مظلومانه زیست چرا که کمتر کسی قادر به شناخت گوهرِوجود وی بود. همواره مورد آزار و اذیت نزدیکان نادان و دشمنان کوردل قرار میگرفت. سپاهیان و سرداراناش در بسیاری از جنگها، آن طور که شایسته مقام آن حضرت بود، اطاعت امر نمیکردند. انسانهایی بودند که قدرت فهم و درک قرآن ناطق را نداشتند و جاهلانه از امیرمؤمنان(ع) نافرمانی میکردند. امام علی(ع) همواره از آن قوم جفاکار در ستوه بود، چنانکه در حدیثی میفرمایند: اگر رعایای پیش از من از ستم زمامداران خویش شکایت میکردند، من امروز از ستم رعیتم، شکایت دارم. گویا من پیروم و آنها زمامدار؛ و من فرمانبردار و محکوم و آنها فرمانده و حاکم. زهد و بی رغبتی به دنیا حبّ دنیا انسان را از توجّه به خدا و آخرت، باز میدارد تا آنجا که در غفلت و سستی غوطهور میشود. انسانهای زاهد و وارسته، دل به زیباییها و خوشیهای زودگذر دنیا نبستهاند. زیرا زیباییهای این دنیایِدون، انسان را فریب میدهد و از آخرت و یاد خدا غافل میسازد. حضرت امیرامؤمنین،(ع)، کسانی را که خواهان کرامت نفس خویش و حب خدایند، به خارج کردن حبّ دنیا از دلهایشان امر میکنند و میفرمایند: اگر کار خود را دریافتهای و به شناخت نفس خویش رسیدهای، از دنیا روی بگردان و نسبت به آن بی رغبت باش که به راستی دنیا خانه بدبختان است و سرای نیکبختان نیست. شادابی آن دروغ و باطل و زیور آن فریب است. ابرهایش پراکنده و بخششهایش بازستانده خواهد شد. عمل مؤثر بشر در این دنیا ناچار به کار کردن است، پس چه بهتر که کارهایش را برای آباد ساختن آخرتش انجام دهد؛ زیرا این دنیا مزرعهای است برای آخرت. سزاوار است که انسان اعمال و رفتارش را در جهت سعادت و نیکبختی قرار دهد به گونهای رفتار کند که عاقبت به خیر شود. امام اول شیعیان میفرمایند: اگر به راستی مرد، عملاید، پس برای آنچه شما را در روز قیامت نجات بخشد عمل کنید. خوش خلقی با توّجه به آثار سازنده اخلاق نیک در زندگی انسان، در تعالیم اسلامی سفارش فراوانی نسبت به این فضیلت شده است. خوش خلقی از ارکان ایمان است و آثار بسیار سازندهای در رشد و تقویت ایمان دارد. حسن خلق، از موهبتهای بزرگ الهی و باعث افزایش نعمتهای الهی میشود. اخلاق نیکو به زندگی رنگ شادی و نشاط میبخشد و زندگی را شیرین میسازد. از اینها گذشته، اخلاق نیک بر رفتار و گفتار انسان تاثیر مثبت میگذارد و آن کس که خوشخلقتر باشد، گفتارش زیباتر و دلنشینتر است. امام علی(ع) در غررالحکم میفرمایند:«شما که خواه نا خواه با یکدیگر رقابت میکنید، پس بیایید در آراسته شدن به خصلتهای نیک و خُلق و خوی کریمانه با هم رقابت کنید» پاکسازی دلها پاکیزه ساختن جان و دل، از آلودگی گناهان، بسیار مهمتر از پاکیزه ساختن جسم است. انسان که این گونه در پرهیز از آلودگیها و تطهیر و پاکیزگی جسم خود کوشا است، چرا از گناهان پرهیز و پروا ندارد؟ قلبها را باید از آثار گناه و عصیان، پاک کرد و با یاد خدا و دوست داشتن اهل بیت(ع)، پاک و آراسته ساخت، که پاکی و طهارت جان بر سلامت جسم هم مؤثر است. حضرت علی،(ع)، میفرمایند: اگر ناچار از تطهیر و پاک کردن خودید، بیایید خود را از چرک عیبها و گناهان پاک کنید زهد ورزیدن مروری کوتاه بر زندگانی حضرت امیرمؤمنان هر انسانی را دچار حیرت و شگفتی میکند آن حضرت نسبت به لذّات دنیوی، کاملاً بی اعتنا بود و با وجود کار سنگین روزانه، شبها و ساعتهای متوالی به نماز میایستاد و به مناجات و راز و نیاز با پروردگار خود میپرداخت. تنها به جامه کهنه اکتفا میکردند و غذای او دو قرص نان جو بوده است از دیدن تنگدستی تهیدستان، اندوهگین میشد. و راضی نبود که سیر باشد و در قلمرو او کسی گرسنه به سر برد. آن حضرت بعد از پیامبر، در زهد و بیرغبتی به این دنیای فانی از همه انسانها پرهیزکارتر بود. حضرت در برخی کلمات خویش در مورد زهد میفرمایند: اگر به راستی به ماندن و بقا علاقهمند و راغب اید، پس بیایید نسبت به دنیای فانی زهد ورزید دنیا سرای بدبختی وارستگان و صالحان همواره در مذمت دنیا سخن گفتهاند و آن را محل رنج و محنت و زیان خواندهاند هر کس که طالب نعمتهای پایدار و فراوان اخروی است، باید نفس خویش را از چنگال حرص و طمع این دنیا برهاند. هر چه در این دنیا نصیب انسان میشود، فانی و ناپایدار است و خلاصه اینکه دنیا شایستگی آن را ندارد که بر آن حرص ورزند. حضرت علی،(ع)، سعادت جاودانه انسان را در دل نبستن به این دنیا میداند و میفرماید:«اگر براستی نعمتهای الهی را میخواهید، پس جان خود را از سرای بدبختی برهایند [و به دنیا دل نبندید]. شرط رستگاری اخروی دنیا محل گذر است و انسان برای رسیدن به آخرت و سرای جاوید آفریده شده است. شایسته است که در این دنیای فانی، توشه و عمل صالح برگیرد و مرارت و سختی این دنیا را برای رسیدن به آخرتِشیرین و جاودانه تحمل کند. مؤمنان و برگزیدگان خداوند، با بریدن از تعلقات و دل نبستن به این دنیا، عزت و کرامت اخروی را برگزیدهاند. امیر و سرور مؤمنان،حضرت علی(ع)، میفرمایند: اگر به رستگاری و بزرگواری در جهان آخرت میل و رغبت دارید، در این سرای فانی توشهای برای سرای جاویدان برگیرید شرط دوستی خدا در تعالیم دینی، دنیا به سرگرمی و بازیچهای تشبیه شده است که انسان را به خود مشغول داشته، از توجّه به خدا و آخرت باز میدارد اگر توجه و گرایش نفس انسان به امور دنیوی رو به فزونی گذارد، رفته رفته بر غفلت او از خدا افزوده میشود. حضرت علیبنابیطالب(ع) به معارض بودن دوستی دنیا و حب الهی اشاره فرموده و تمام کسانی را که خواهان حب خدا و انس به درگاه رحمت اویند، به خارج کردن حب دنیا از دل هایشان امر فرمودهاند: اگر به راستی خدا را دوست میدارید، دوستی و محبت دنیا را از دل هایتان بیرون کنید» بزرگترین عیب حکم عقل سلیم آن است که انسان ابتدا عیوب خود را اصلاح کند، سپس به اصلاح عیوب دیگران بپردازد؛ چرا که بسیار ناپسند و زشت است که دیگران را از کاری باز داری یا به عیبی نکوهش کنی در حالی که خود آن عیب و ایراد را داری امام علی،(ع)، میفرمایند: اگر قصد کردی به اصلاح مردم بپردازی، اصلاح را از خود آغاز کن؛ زیرا اقدام کردنات برای اصلاح دیگران، در حالی که خود اصلاح نشدهای، بزرگترین عیب است. از دست دادن دنیا و آخرت انسانهای گمراه که لذت دنیوی دلشان را تاریک و سیاه کرده و ایمان و اعتقادشان را متزلزل ساخته است، از توجه به خدا و آخرت خویش باز میمانند و در وادی گمراهی و ضلالت غرق میشوند. آن کس که اعتقادات خود را تابع هوسهای زودگذر دنیوی کند، دین خود را در معرض تباهی قرار داده است. چنین کسی به مجازات اعمالش، دنیا نیز از او سلب میشود به طوری که در هر دو جهان زیانکار خواهد بود. امام علی،(ع)، میفرمایند اگر دین خود را فرع و پیرو دینای خود قرار دادی، هم دین خود را نابود کردهای و هم دنیای خود را و در آخرت نیز از زیانکاران خواهی بود. سعادت دنیا و آخرت دلهای روشن به نور ایمان و علم و معرفت در توجه به خدا، پشتوانه بسیار محکم و قدرت معنوی نامحدودی دارند. لذات زودگذر مادی و اهداف و مقاصد پست دنیوی هرگز نمیتوانند بر نور معنوی دل آنها غلبه کند. آنها در سایه بصیرت و معرفت دامن همت برکمر زده، توجه به خدا و آخرت را به جای دنیا برگزیدهاند. از این روست که به تعبیر حضرت امیرالمؤمنین(ع) خداوند دنیای آنها را نیز آباد و آنها را در هر دو جهان سعادتمند میسازد. آن حضرت میفرمایند: اگر دنیای خود را فرع و پیرو بر دین خود قرار دادی، هم به دین رسیدهای و هم به دینا و در آخرت نیز از رستگاران خواهی بود. پرهیزکاری تقوی و پرهیزکاری سپری در برابر بلاهای دنیوی است آن کس که از محرمات الهی پرهیز کند، در خانه امنیت الهی قرار میگیرد. تقوی نهایت عبودیت است و موجب خوشنودی خداوند میشود. اگر کسی این فضیلت را در خود به وجود نیاورد، دنیا و خواستههای نفسانی بر وی چیزه میشود و به هلاکت میرسد. امام علی(ع) میفرمایند: اگر از خدا بترسی، خدا تو را نگه میدارد. طمع حرص و ولع نسبت به مال دنیا انسان را برده خویش میسازد. اگر این صفت پست در کسی به وجود آمد، روز به روز افزونتر خواهد شد و هرگز فروکش نمیکند.از این روست که طمع منشاء بسیاری از رذایل اخلاقی دیگر از قبیل: تملّق، نفاق و دورویی، تحمل تحقیر و نکوهش دیگران و مساعدت بر باطل برای رسیدن به هدف میشود. به تعبیر امام علی(ع) طمع انسان را به هلاکت میکشاند و دین و دنیایش را نابود میسازد. حضرت میفرمایند: اگر فرمانبردار طمع گشتی، تو را به نابودی میکشاند . بخشش بزرگترین بزرگواری و کرم، بخشش است. اگر به مردم احسان نیکی کنید، قدر منزلتتان در نزد آنها افزون میشود و همواره مورد احترام و تجلیل مردم قرار خواهید گرفت. انسانی که خود انتظار بخشش و احسان خدای تبارک و تعالی را دارد باید به زیردستان رحم و به آنها نیکی کند. حضرت امام علی(ع) میفرمایند: اگر بخشش کنی خدمتت میکنند. وقار متانت و وقار، که زیور و زینت انسان است در مقابل عجله و شتابکاری، که منشاء بسیاری از آفات است، قرار میگیرد. وقار، تأمل در امور و درنگ و تأنّی در گفتار و کردار، و نتیجه توانایی و بزرگی روح انسان است و بر هیبت و جمال انسان میافزاید. امیرالمؤمنین،علی(ع)، در سخنان انسان ساز خود میفرمایند: اگر وقار داشته باشی، بزرگوار خواهی بود. قناعت قناعت از فضایل والای انسانی است. انسان قانع همواره غنی و توانگر، و از آفتهای حرص و طمع، آسوده خاطر است. از طرفی اگر انسان، نسبت به رزق و روزیش قانع باشد و اطاعت حقتعالی کند در پیشگاه خداوند، عزیز و گرامی خواهد بود. انسان قانع همواره نسبت به دیگران بینیاز، و در نزد آنها عزیز و گرانقدر است. حضرت امیرالمؤمنین(ع)، میفرمایند: اگر قناعت کنی، عزیز میشوی. اخلاص اخلاص ملکهای است که در سایه پاکسازی قلب از علایق غیر خدایی و مقاصد دنیوی در دل، پدیدار میشود و با مداومت بر طاعت و پافشاری در فکر و ذکر استواری مییابد. برترین درجه اخلاص، مخصوص پاکان و خاصّان درگاه الهی است. آنان پاک شدگان از هر نوع آلودگی، در عقیده و فکر، و اعمال و رفتار، هستند و قدم در راه رستگاری نهادهاند. امام علی(ع) در مورد اخلاص میفرمایند: اگر خلوص داشته باشی، به رستگاری میرسی. حبّ الهی تنها راه جلب خشنودی خداوند، بندگی خدا و اطاعت محض از فرمان او و پرهیز از گناهان است. هر چه انسان در ترک گناهان و پاکیزگی و طهارت جان و دل خویش استقامت و مداومت به خرج دهد، همان اندازه، آتش حبّ الهی در نهانخانه قلب او شعلهورتر میشود و ذات حق نیز او را مورد محبت و توجه قرار میدهد از این رو امام علی(ع) فرمودهاند: اگر از گناهان پرهیز نمایید محبوب خداوند میشوید. فضائل امیرالمؤمنین حضرت امام علی(ع) از کودکی در دامان و تحت تعلیمات پیغمبر رشد کرد. یار و یاور پیغمبر و برادر و حامی او و اولین کسی بود که به دعوت اسلام لبیک گفت. پیغمبر در روز دوشنبه به پیامبری مبعوث شد و علی(ع) روز سه شنبه به رسالت پیامبر خدا(ص) ایمان آورد. آن حضرت تنها کسی بود که افتخار پانهادن بر دوش پیغمبر و نابود کردن بتها را داشت. در شجاعت وی همین بس که سرور کائنات، رسول خدا(ص) میفرمایند: یک ضربت امام علی(ع) از عبادت جنّ و انس بهتر و با فضیلتتر است دشمن او، معاویه، با شنیدن خبر شهادتش گفت: شیری که هنگام جنگ، چنگالهای خود را بر زمین میگستراند، جهان را وداع گفت. در وصف کمالات الهی امام، زبان قاصر و قلم عاجز است. امیرالمؤمنین(ع) خود میفرمایند: منم که با رسول خدا از یک شاخهایم، و منم سبقت گیرنده به اسلام و شکننده بتها و جهاد کننده با کفّار و سرکوب کننده دشمنان. امیر دلهای مؤمنان گناه کاران و دنیاپرستان تنها توجهّ و دلخوشیشان به مال و جاه دنیاست و نفسشان همواره مشغول امور مادی است. حتی اگر خدا را پذیرفته باشند، آمادگی لازم برای توجه به خدا و عشقِاولیایش را ندارد. اما پادشاه قلوب مؤمنانـ حضرت علی(ع) است، در هر دلی که نور ایمان و معرفت الهی تابیده باشد، حب علی(ع) وجود دارد. شاعر پارسی در عشق علی چه نیکو گفته است:
پیشوای متقیان، وحبیب قلوب مؤمنان چه نیکو حق مطلب را ادا کرده و فرمودهاند: من فرمانروا و امیر مؤمنان و مال [دنیا] امیر گنهکاران است. چراغ هدایت (علی(ع)) سخنان حضرت علی(ع) در اوج شیوایی بلاغت قرار دارد. خطبهها و سخنان حضرت علی(ع) راه و روش خوب زیستن و بر مسیر حق و هدایت بودن را به انسان میآموزد.
مولیالموحدین، علی(ع) میفرمایند: «من دعوت کننده شما به فرمانبرداری پروردگار و هدایت کننده شما به واجبات دینتان و راهنمای شما به سوی نجات و رستگاریام. بندگی اصیل امیرالمؤمنین(ع) از قهرمانان وادی عبودیت است. چنان به قرب الی الله رسیده که میان او و پروردگارش جایی باقی نمانده است. آن حضرت خالصانه و با تمام وجود در مسیر بندگی خدا گام نهاده و با این مفتاح باب سعادت ملکوتی را به روی خود گشوده و به عزّت حقیقی رسیده است. حضرت در اینباره میفرمایند: من بر نشانه و دلیلی روشن از پروردگار خویشم، و بینایی کاملی در دین و یقین استواری در کار خود دارم. علی(ع) و دفاع از حق و حقیقت مولای متقیان و وارستگان عالم هرگز از راستی جدا نبود، آن قدر که پیامبر درباره ایشان میفرمایند: الحَقُّ مَعَ عَلی و عَلیٌّ مَعَالحق؛ حق همواره با علی و علی پیوسته با حق همراه است و این دو هرگز از هم جدا نیستند هر جا امیرالمؤمنین(ع) بود، رنگ حق و راستی و عبودیت آن جا مشاهده میشد. سخنان شیوا و ستایش و جهاد دشمن شکناش همه برای خشنودی حق بود.حضرت در این باره میفرمایند: به راستی من به منظور بر پا داشتن حق گفتگو میکنم و برای یاری دین خدا، به مجاهدت و پیکار میپردازم. آرزوی وصال مرتبه کامل عبادت آن است که بنده جز پروردگار به هیچ امر دیگری متعلّق نباشد؛ تمامی تعلّقات از صفحه دل محو شود و تنها یک تعلق بر جای ماند و آن هم متعلق به خداست. بندگان خالص خدا چشم از آرزویهای دور و دراز دنیوی بسته و در راه رضای معبود مرارتهای فراوان به جان خریدهاند این سخن ناب از حضرت امیرالمؤمنین(ع) است که میفرمایند من با آرزوهای خود در ستیز و جنگم و چشم به راه اجل خویشام. |
برگرفته ازسایت حوزه به نشانی: http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx?MagazineNumberID=5139&id=46676