پیشینه انقلاب اسلامی ایران

پیشینه و اسباب آغاز انقلاب اسلامی ایران

حکومتهای پادشاهی درایران ازقدیم الایام  بغیرازمعدود استثناها حکومتهایی استبدادی وظالم وزورگووبرخلاف مصالح کشوربوده اند.همانطورکه قرآن کریم می فرماید: "... إِنَّ الْمُلُوکَ إِذَا دَخَلُوا قَرْیَةً اَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا اَعِزَّةَ اَهْلِهَا اَذِلَّةً وَکَذَلِکَ یَفْعَلُونَ ﴿ سوره نمل آیه34﴾

... پادشاهان چون به شهرى درآیند آن را تباه و عزیزانش را خوار مى‏گردانند و این گونه مى‏کنند (سوره نمل آیه34).

ازگذشته های دورمردم ایران برای کوتاه کردن دست حکومتهای استبدادی ووابسته به خارج وکوتاه کردن دست بیگانگان ازسرنوشت ملت تلاشهای زیادی کردندازجمله انقلاب مشروطیت که پس از مدتی بازهم به دوران استبدادی برگشت.دانشجویان وروحانیت شیعه درمبارزه با استبداد درطول تاریخ ایران نقش مهمی داشته اند.

وقایع 16آذر1332دانشجویان

از مهم‌ترین حرکت‌های سیاسی و دانشجویی در تاریخ ایران، اعتراض دانشجویان در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ به ورود معاون رئیس جمهور آمریکا، ریچارد نیکسون، به خاک ایران پس از کودتای ۲۸ مرداد بود. دانشجویان دانشکده‌های فنی، حقوق و علوم سیاسی، علوم‌، دندانپزشکی، پزشکی و داروسازی در دانشکده‌های خود تظاهراتی علیه رژیم کودتا برپا کردند. روز 16 آذر تظاهرات به خارج از دانشگاه کشیده شد و مأموران در زد و خورد با دانشجویان، شماری را مجروح و گروهی را دستگیر و زندانی کردند. این درگیری‌ها منجر به مرگ سه تن از دانشجویان به دست مأموران حکومت پهلوی شد.

وقایع سال1342وفعالیتهای امام خمینی

حمله به مدرسه فیضیه قم در روز ۲ فروردین ۱۳۴۲ شمسی مطابق با روز درگذشت امام جعفر صادق (ع) روی داد. پس از این که نظام سلطنتی پهلوی لایحهٔ انجمن‌های ایالتی و ولایتی و نیز لوایح شش‌گانه و انقلاب سفید (شاه و ملت) را مطرح کرد، برخی روحانیون و در رأس آن‌ها آیت‌الله العظمی خمینی نسبت به برخی موارد آن اعتراض کردند. ایشان نوروز سال ۴۲ را عزای عمومی اعلام کردند.

در سحرگاه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، ماموران امنیتی به خانه آیت‌الله العظمی خمینی در قم حمله کردند و او را که روز پیش از آن در روز عاشورا در مدرسه فیضیه قم، سخنانی بر ضد حکومت گفته‌بود، دستگیر و به زندانی در تهران منتقل کردند. چند ساعت بعد از حادثه گروهی از طرفداران وی به خیابان‌های تهران و قم ریختند و دست به تظاهرات زدند. در این روز تعدادی از تظاهرکنندگان کشته شدند. در تاریخ ۴ آبان ۱۳۴۳ آیت‌الله العظمی خمینی بر ضد تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی در شهر قم به سخنرانی پرداخت، وی در این سخنرانی سعی کرد ضمن تبیین نظرات خود در مورد لایحه مزبور خطر آن برای مردم و استقلال و تمامیت ارضی کشور را گوشزد کند. در طی این سخنرانی وی بارها به آمریکا و شخص شاه حمله لفظی کرد. در پی سخنرانی آیت‌الله العظمی  خمینی در روز ۴ آبان بر ضدّ تصویب لایحه کاپیتولاسیون، حکومت وقت تصمیم به تبعید وی به ترکیه گرفت، در روز ۱۳ آبان همان سال ماموران ساواک (سازمان امنیت و اطلاعات کشور) آیت‌الله العظمی خمینی را در قم دستگیر و با هواپیمای نظامی به ترکیه تبعید کردند.

جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران در تخت جمشید و با حضور سران و سفرای بسیاری از کشورها در ۲۰ مهر ۱۳۵۰ آغاز شد.(که یکی ازپرهزینه ترین وغیرمنطقی ترین جشنهای زمان حکومت پهلوی بودکه همراه با هرزگیهای زیادی بودومردم را بیشترعلیه نظام شاهنشاهی به شورش واداشت).

در ۱۱ اسفند ۱۳۵۳ محمدرضا پهلوی دستور تشکیل حزب سراسری و واحد رستاخیز را اعلام کرد، این نخستین بار در تاریخ نوین سیاسی ایران بود که این کشور به روش تک‌حزبی اداره می‌شد. در آخرین روزهای سال ۱۳۵۴ دو مجلس سنا و ملّی طرح تغییر تاریخ هجری به شاهنشاهی را مطرح و تصویب کردند، این امر ظاهراً در راستای غیردینی کردن حکومت برداشته می‌شد؛ ولی عملاً آتش خشم مخالفین را برافروخت و مخالفت‌هایی را نیز برانگیخت.

وقایع سال ۱۳۵۶هجری خورشیدی

در اول آبان سال ۱۳۵۶ فرزند آیت‌الله العظمی خمینی (آیة الله مصطفی خمینی) به شکل مشکوک و غیر منتظره‌ای درگذشت که منجر به برگزاری جلسات سوگواری معترضانه در قم، تهران، یزد، مشهد، شیراز و تبریز شد و مرگ او به‌طور گسترده‌ای به ساواک نسبت داده شد.

تا اواخر آبان ۱۳۵۶ مخالفان حکومت، به فعالیتهای محصور به پشت درهای بسته، نوشتن بیانیه، تشکیل گروهای جدید، احیای گروه‌های قدیم، صدور نامه و انتشار نشریات اقدام میکردند، اما پس از آن تاریخ، مرحله جدیدی در روند انقلاب رخ داد و فعالیت مخالفان به صورت تظاهرات خیابانی خود را نشان داد. نقطه عطف در ۲۵ آبان رخ داد که پس از نه شب جلسات شعرخوانی آرام با مضمون سیاسی که توسط کانون نویسندگان در انجمن فرهنگی ایران و آلمان و در دانشگاه آریامهر(دانشگاه صنعتی شرف فعلی) در آبان ماه سال ۱۳۵۶ تشکیل شده بود، پلیس برای برهم زدن جلسه دهم و متفرق کردن حدود ده هزار دانشجوی شنونده در آن، اقدام کرد که تظاهرات خشمگینانه دانشجویان و سرازیر شدن آنان در خیابانها با دادن شعارهای ضد حکومتی را به دنبال داشت. در این درگیری یک دانشجو کشته، هفتاد تن مجروح و یکصد تن بازداشت شدند. در ده روز پس از آن تظاهرات‌های دانشجویی افزایش یافت و دانشگاه‌های اصلی تهران در اعتراض به درگیری ۲۵ آبان تعطیل شدند. در طول یک هفته بعد، دانشگاههای بزرگ کشور به یادبود ۱۶ آذر (روز غیر رسمی دانشجو) دست به اعتصاب زدند. تظاهر کنندگان دستگیر شده در ناآرامیهای پیشین، پس از محاکمه‌های کوتاهی در دادگاه‌های مدنی تبرئه شدند و اینگونه محاکمات به روشنی نشان داد که ساواک دیگر توان استفاده از دادگاه‌های نظامی را برای سرکوب مخالفان ندارد.

در دی ماه همان سال اتفاق دیگری به تظاهرات خیابانی شدت بخشید. در تاریخ ۱۷ دی، روزنامه اطلاعات به قلم فردی با اسم مستعار احمد رشیدی مطلق مقاله توهین آمیزی برضد روحانیت مخالف نوشت و ضمن نامیدن آنان با عنوان «ارتجاع سیاه»، آنان را به همکاری پنهان با کمونیسم بین‌الملل برای محو دستاوردهای انقلاب سفیدشاه متهم ساخت. این مقاله همچنین آیت‌الله العظمی خمینی را به بیگانه بودن و جاسوسی برای بریتانیا در دوران جوانی متهم کرد و همچنین او را بی بندوبار و نویسنده اشعار شهوت‌انگیز صوفیانه نامید. این مقاله شهر قم را به خشم آورد. حوزه‌های علمیه و بازار تعطیل و خواستار عذرخواهی علنی حکومت شدند. حدود ۴۰۰۰ نفر از طلاب و هواداران آنان در روز ۱۹ ماه دی در تظاهرات به دادن شعار پرداخته و با پلیس درگیر شدند. در این درگیریها بنا به اعلام حکومت دوتن و به گفته مخالفان هفتاد تن کشته و بیش از پانصد نفر زخمی شدند. روز بعد آیت‌الله العظمی خمینی خواستار تظاهرات بیشتر شد و به شهر قم و به روحانیت مترقی به خاطر ایستادگی در برابر حکومت تبریک گفت و شاه را به همکاری با آمریکا برای نابودی ایران متهم کرد. آیة الله شریعتمداری نیز در مصاحبه‌ای نادر با خبرنگاران خارجی، از حکومت گلایه کرد و رفتار پلیس و حکومت با روحانیون را توهین‌آمیز خواند. آیة الله شریعتمداری همچنین به همراه ۸۸ تن از روحانیون، بازاریان و دیگر مخالفان از ملت خواست که چهلم کشتار قم را با دست کشیدن از کار و حضور آرام در مساجد برگزار کنند. بعدها در جستجوی جرقه یا سرآغاز انقلاب ایران، روزنامه‌نگاران، چاپ مقاله اطلاعات و پیامدهای آن در قم را عنوان کردند. و برخی چون حامد الگار و هنری مانسون کشته شدن آیت‌الله مصطفی خمینی را شروع زنجیره اتفاقاتی میدانند که منجر به انقلاب ایران شد^.اما اکثریت تحلیلگران بی غرض ،انقلاب 22بهمن رانتیجه ادامه تلاشهاومخالفتهای آیت‌الله العظمی خمینی بارژیم شاه وحمایت مردم و دانشجویان ازآن می دانند.

وقایع سال ۱۳۵۷هجری خورشیدی

در روزهای نهم و دهم فروردین 57مردم یزد طی اعتراضاتی که به خشونت کشیده شد خواستار آزادی زندانیان سیاسی و بازگشت رهبران انقلاب (در راس آن‌ها آیت‌الله العظمی خمینی) شدند. در پی اوج‌گیری تظاهرات و درگیریهای مردم با عوامل رژیم پهلوی ‎‎، در تاریخ ۲۵ اردیبهشت 57دولت جمشید آموزگار به مأمورین نظامی و انتظامی در برابر آشوبها دستور شدت عمل داد.

به مناسبت سالگرد ۱۵ خرداد 42در تهران و شهرستانها تعطیل و اعتصاب سراسری اعلام گردید. و در ۲۱ مرداد57 درگیری خونین در اصفهان و اعلام حکومت نظامی در این شهر که توسط فرماندار نظامی شهر به اجرا درآمد. در بیست و پنجم مرداد ماه توسط دولت جمشید آموزگار، حکومت نظامی اعلام شد و در ۲۸ مرداد آتش سوزی در سینما رکس آبادان رخ داد.

در ۵ شهریور ماه دولت جمشید آموزگار سقوط کرده و دولت شریف امامی تشکیل شد.سرانجام در تاریخ ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ که بعدها به جمعه سیاه یابه تعبیربهترجمعه خونین مشهور شد، راهپیمایی و اعتراضات مردم در میدان ژاله (شهدای فعلی) تهران به خشونت کشیده شد و عده زیادی کشته و مجروح شدند.

در ۲ مهر منزل آیت‌الله العظمی خمینی در عراق توسط پلیس این کشور محاصره گردید و یک روز پس از آن حزب رستاخیز که توسط حکومت پهلوی تأسیس شده بود منحل گردید. به دلیل افزایش فشارها در عراق آیت‌الله العظمی خمینی (که درجریان تظاهرات وادامه نهضت مردم اورا امام خمینی اعلام نمودند)در دهم مهر تصمیم به ترک این کشور و ورود به کویت گرفت، اما دولت کویت به وی مجوز ورود نداد. و در روز سیزدهم همان ماه در پی جلوگیری از ورود آیت‌الله العظمی روح‌الله خمینی به کویت و جلوگیری دولت عراق از بازگشت وی به نجف، با تقاضای دولت وقت شاهنشاهی، آیت‌الله العظمی خمینی( امام خمینی) به فرانسه تبعید شد. امام  خمینی از پاریس به دهکده نوفل لوشاتو تغییر مکان داد.

در روز ۱۹ مهر اعتصاب کارکنان مطبوعات در سراسر کشور آ‎غاز گردید و ده روز پس از آن کارکنان صنعت نفت اعتصاب نمودند.

آیت‌الله طالقانی در ۸ آبان (یکی از مبارزان وپیشگامان انقلاب) از زندان آزاد شد و دو روز بعد ارتش کنترل تأسیسات نفتی کشور را در دست گرفت. در ۱۳ آبان تظاهرات دانش‌آموزان و دانشجویان در مقابل دانشگاه تهران به خشونت کشیده شد.

در ۲۳ دی به دستور آیت‌الله خمینی شورای انقلاب تشکیل گردید.

 در ۲۶ دی محمدرضا شاه پهلوی ظاهراً به منظور معالجات پزشکی ، کشور را ترک کرد و دیگر به ایران بازنگشت. بعدها این روز در تقویم ایران به‌عنوان روز فرار شاه نامیده شد.
در ۳ بهمن شورای سلطنت که برای حفظ نظام سلطنتی در ایران تشکیل شده بود منحل گردید و در فاصله دو روز پس از آن دولت بختیار به منظور جلوگیری از حضورامام خمینی در کشور به مدت سه روز فرودگاه‌های کشور را بسته اعلام کرد. اما در ۹ بهمن فرودگاه مهرآباد بازگشایی شد.

فرمانداری نظامی تهران بر اثر فشار مردم راه‌پیمایی و تظاهرات را برای ۳ روز آزاد اعلام کرد.

در تاریخ ۱۲ بهمن امام خمینی پس از پانزده سال تبعید وارد ایران شد ومراسم استقبال قرارشدازتلویزیون ملی پخش شود.نظامیان مستقر در تلویزیون به طور ناگهانی پخش مراسم استقبال را قطع کردند و امام خمینی در بهشت زهرا حضور یافت و ضمن ادای احترام به شهدای انقلاب به سخنرانی پرداخت.

در ۱۶ بهمن بختیار(آخرین نخست وزیرمنصوب شاه)گفت: هر کس اکثریت داشت حکومت می‌کند. روز بعد بر اساس پیشنهاد شورای انقلاب (که درجریان اوج گرفتن تظاهرات وبانظر امام خمینی تشکیل شده بود)، امام خمینی دولت موقت را به مردم معرفی نمودند و دولت موقت به ریاست مهندس مهدی بازرگان تشکیل گردید. در ۱۹ بهمن نیروی هوایی ارتش با آیت‌الله العظمی خمینی پیمان بستند و یک روز پس از آن (20بهمن ماه) طرفداران قانون اساسی شاهنشاهی با تجمع در استادیوم امجدیه (شهید شیرودی‌) دست به تظاهرات زدند. و در ساعت ۹ شب 20بهمن سربازان گارد شاهنشاهی به پادگان نیروی هوایی در شرق تهران (خیابان دماوند) حمله نمودند. در ۲۱ بهمن دولت بختیار زمان حکومت نظامی را افزایش داده و حکومت نظامی را از ساعت ۴ بعدازظهر اعلام نمود. آیة الله العظمی روح‌الله خمینی دستور شکستن زمان حکومت نظامی و حضور مردم در خیابان‌ها را صادر نمود. و در ۲۲ بهمن با اعلام بی‌طرفی تمامی نیروهای نظامی، سرانجام حکومت سلطنتی ایران (پهلوی) پس از ۵۷ سال سقوط کرد. وپس از آن مردم تمام بخشهای مختلف حکومتی ،نظامی ،انتظامی ،رادیو وتلویزیون و غیره را تصرف نموده ودولت موقت مهندس مهدی بازرگان حکومت را به کمک مردم بدست گرفت ومقدمات تشکیل جمهوری اسلامی فراهم شد.

رمزپیروزی انقلاب اسلامی

رمز پیروزی انقلاب اسلامی ایران را میتوان بطورخلاصه بشرح زیربرشمرد:

1-      استبدادووابستگی نظام پهلوی به خارج بویژه آمریکا که باعث نارضایتی مردم شده بود.

2-      بی توجهی وبلکه سعی درتضعیف مظاهراسلامی توسط رژیم شاهنشاهی درجامعه.

3-      فسادمادی ومعنوی نظام شاهنشاهی وکارگزاران رده بالای آن ودرنتیجه فقرونابسامانی اقتصادی مردم.

4-      رهبری قاطع وبی بدیل واستواری وپایداری امام خمینی درهدایت نهضت مردمی.

5-      اخلاص واعتقادعمیق امام خمینی به مردم درجهت پیشبردانقلاب.

6-      دین باوری عمیق وبی شایبه امام خمینی وتقوای دینی وسیاسی وعدم دنیاپرستی ایشان واینکه همه چیزرابرای خدا،اسلام ومردم می خواست وحتی فرزندخودرا ازپذیرش مشاغل دولتی منع کردوکوچکترین منفعت مادی ومعنوی ازانقلاب نخواست و همین امرباعث اعتلای مقام معنوی ایشان نزد دوست ودشمن شد.

7-      استقلال کامل امام خمینی ازتمام قدرتهای شرق وغرب عالم ودلبستگی کامل به خداواسلام ومردم.

8-      وحدت کلمه وایستادگی مردم درمسیرحرکت انقلاب وگوش به فرمان امام بودن آنان.

9-      اعتقادمردم به خداواسلام ودین باوری آنها.

10-  پشتیبانی مراجع عظام تقلیدونهادروحانیت وحوزه های علمیه ازحرکت انقلابی امام خمینی ومردم وعدم انحراف مسیراز راه امام ویا خودخواهی وکجروی ازمسیرانقلاب.

11-  پشتیبانی تمام طیفهای روشنفکری ودانشجویان وتحصیلکرده های دانشگاهی وزمینه سازیهای قبلی روشنفکرهای جامعه شناس دین باورازقبیل دکترعلی شریعتی ودیگران که باعث شدند جوانان ازدلسپردن به مکاتب ومشربهای سیاسی مطرح درجوامع روشنفکری ودانشگاهی ازقبیل سوسیالیسم ،کمونیسم وغیره که جوانان وتحصیلکرده های بسیاری را مجذوب خودکرده بوددست برداشته وبه بازیابی هویت وفرهنگ خودی روی آورند.

مطالب زیر ازسایت ویکی پدیا دانشنامه آزادبه نشانی:

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7

برگرفته وپس ازتلخیص بااندکی تغییرات واضافات ارایه شده است.