ویکی پدیا چگونه شکل گرفته است؟ آزیتا مالمیر[1] " چکیده: |
|
شاید تا چند سال پیش وقتی از دانشنامه ای یاد میشد ذهن همگی به سمت دانشنامه بریتانیکا میرفت، اما در عرض چند سال به سرعت اوضاع تغییر کرد، ویکی پدیا با ایده جدید و نرم افزار محبوبش به سرعت توانست به نگین سایت های اینترنتی تبدیل شود و بریتانیکا را از ذهن ها پاک کند. مقاله زیربه معرفی ویکی پدیا، وسعت پروژه ویکی مدیا و مزایا و معایب و انتقادهایی که بر آن شده می پردازد."
ویکی به زبان محلی هاوایی به معنای سریع است، ویکی- ویکی که نام اولین ویکی ساخته شده در سال 1995 است به معنی «بدو، بدو» است ... از پر طرفدارترین ویکی ها می توان از ویکی پدیا نام برد. ویکیپدیا(به انگلیسی: Wikipedia) یک دانشنامه اینترنتی چندزبانه با محتویات آزاد است که با همکاری افراد داوطلب نوشته میشود و مقالات آن میتواند توسط هر کسی که به اینترنت دسترسی دارد ویرایش گردد. نام ویکیپدیا واژهای ترکیبی است که از واژههای ویکی)وبگاه مشارکتی(و انسیکلوپدیا )دانشنامه(گرفته شدهاست. میزبانهای اینترنتی اصلی این وبگاه در شهر تامپای فلوریدا هستند. همچنین میزبانهای اضافی دیگری هم در شهرهای آمستردام و سئول به این وبگاه یاری میرسانند.
ویکی پدیای انگلیسی در تاریخ ۲۵ دیماه ۱۳۷۹ به صورت مکملی برای دانشنامهٔ تخصصی نوپدیا نوشته شد. هم اکنون پروژه ویکی پدیا توسط بنیاد غیر انتفاعی ویکیمدیا پشتیبانی میشود. مدخلهای ویکیپدیا طبق مدخلهای سالنامهها، فرهنگهای جغرافیایی و رخدادهای روز هستند. هدف آن آفرینش و انتشار جهانی یک دانشنامهٔ رایگان به تمامی زبانهای زنده دنیاست.
وضعیت ویکیپدیا به عنوان یک منبع معتبر همیشه مورد اختلاف بودهاست. برخی آن را به خاطر پخش رایگان، ویژگی قابل ویرایش بودن، سیاست بیطرفی و گستردگی عناوین ستودهاند.از سوی دیگر به خاطر آزادی ویرایش ویکی پدیا منتقدین درستی و اعتبار آن را زیر سوال برده اند]،همچنین ویکی پدیا به خاطر آسیب پذیری در برابر خرابکاری، کیفیت غیریکنواخت، سوگیری نظام مند، بی ثباتی و نیز به خاطر ترجیح اجماع بر اعتبار در سبک ویرایش مقالات نقد شدهاست. در مقابل سیاستهای محتوایی و ویکی پروژههای ویکی پدیا توسط کاربرانی تهیه میشود که در پی رفع این نگرانیها هستند.(8) در مطالعه علمی به این نتیجه دست یافتهاند که خرابکاری عموماً زودگذر است و ویکی پدیا نسبتاً به درستی سایر دانشنامه هاست.(9)
ویکیپدیا بر سیاست «دیدگاه بی طرفانه» تأکید میکنند. طبق این سیاست دیدگاههایی که توسط شخصیتهای برجسته ارائه شدهاند بدون هیچ تلاشی برای تأیید آنها به طور خلاصه بیان میشوند. از آن رو که هر داوطلب میتواند مقالهها را به سبک ویکی اضافه یا ویرایش کند، تخریب و عدم صحت مطالب از مشکلات همیشگی آن بودهاست. از سوی دیگر مقالههای آن را در رسانههای جمعی و مراکز علمی نقل کردهاند. مقالههای آن تحت مجوز حق تالیف آزاد گنو قابل دسترسی هستند. نسخه زبان آلمانی و انگلیسی ویکیپدیا بهوسیله دیسکهای فشرده(cd) پخش شده و نسخههای دیگر آن روی وبگاههای دیگر به صورت Fork یا آینه قرار داده شدهاند. با رشد روزافزون این دانشنامه گردانندگان آن در بنیاد ویکی مدیا چندین پروژهٔ مشابه دیگر همچون ویکیواژه، ویکینسک، ویکیگفتاورد و ویکیگزارش را پدید آوردند.
ویکی پدیا ، محبوب ترین دایره المعارف آزاد و آنلاین دنیا به منظور کاهش خطاها ، نادرستی و جعل اطلاعات با افزایش مشکلات مربوط به اشتباه ها و سؤ استفاده های برخی کاربران از این دایره المعارف آزاد به یک سیستم کنترل کننده بسیار پیشرفته مجهز شده است.ایده این سیستم امنیتی را گروهی از ویراستاران با هدف افزایش و بهبود کیفیت این دایره المعارف پیشنهاد کردند و به اعتقاد آنها ، برای دستیابی به این امنیت ، حداقل به ارائه ۳۰ تغییر قابل اطمینان در مدت ۳۰ روز نیاز است.در این سیستم جدید ، کاربران می توانند همانند گذشته مطالب خود را در بخش ویرایش سایت قرار دهند، اما مدخل های آنها پیش از انتشار از سوی سردبیران و ویراستاران ویکی پدیا فیلتر می شود بنابراین مدت زمان انتشار مدخل های جدید طولانی تر از پیش خواهد بود.همچنین این سیستم کنترلی ، صفحاتی از ویکی پدیا را که از سوی کاربران خرابکار بازدید شده اند، ردیابی می کنند تا اگر اطلاعات در این صفحات دچار تغییر و یا جعل شده باشد ، اصلاح شوند(2).
تاریخچه:
ویکیپدیا به عنوان نسخه تکمیلی نوپدیا ((Nupediaشروع به کار کرد. نوپدیا پروژه دانشنامهٔ رایگان و آنلاینی بود که مقالههایش توسط کارشناسان و از طریق یک جریان رسمی نوشته میشدند. نوپدیا در تاریخ ۹ مارس ۲۰۰۰ (۱۸ اسفند ۱۳۷۸) تحت مالکیت شرکت بومیس که یک شرکت پورتال وب بود بنیانگذاری شد. اعضای برجستهٔ آن عبارت بودند از جیمی ولز، رئیس شرکت و تصمیمگیرندهٔ نهایی و لری سانگر رئیس بخش ویرایش و نوشتار نوپدیا و بعدها ویکیپدیا. سانگر این طور نوپدیا را توصیف میکند که بین تمام دانشنامههای موجود آن زمان، تنها نوپدیا دارای مطالب آزاد بود و محدودیت اندازه نداشت زیرا روی اینترنت قرار داشت. ضمناً به خاطر ماهیت عمومی و محدودهٔ گسترده شرکتکنندگان بالقوهٔ خود، بیطرف بود. نوپدیا دارای هفت مرحله بازنگری توسط کارشناسان متخصص در زمینههای مختلف بود ولی بعدها همگان به این باور رسیدند که این روند برای تولید مقالهها بسیار کند است. شرکت بومیس که پایهگذار این دانشنامه بود نقشههایی برای تبلیغات داشت تا از طریق آن جبران سرمایه کند. این دانشنامه در ابتدا دارای مجوز مطلب آزاد نوپدیا بود ولی درست قبل از تشکیل ویکیپدیا و بر اثر اصرار ریچارد استالمن مجوز خود را تبدیل به مجوز حق تالیف آزاد گنو کرد.(10)
ویکیپدیا برای اولین بار در تاریخ ۱۵ ژانویه ۲۰۰۱ (۲۵ دی ۱۳۷۹)و فقط با زبان انگلیسی به نام wikipedia.com به اقیانوس اینترنت انداخته شد. ویکیپدیا از ۱۰ ژانویه یکی از قابلیتهای Nupedia.com به شمار میرفت. به این صورت که نویسندگان عمومی میتوانستند مقالههای خود را در آن وارد کنند تا پس از مرور در نوپدیا قرار گیرد. ولی پس از آنکه هیئت مشورتی کارشناسان نوپدیا مدل تولید آن را رد کرد، از وبگاه نوپدیا برداشته شد. بعد از آن ویکیپدیا به صورت پروژهای جدا از نوپدیا شروع به کار کرد. سیاست «دیدگاه بی طرفانه» آن در همان ماههای اول برنامهریزی شد، اگر چه شبیه به سیاست پیشین «بی طرفی» نوپدیا بود. ویکیپدیا سریعاً شرکتکنندگانی از نوپدیا، اسلش دات و راهنماهای موتورهای جستجو بدست آورد. در پایان سال اول به تعداد ۲۰٬۰۰۰ مقاله بین ۱۸ زبان خود رسید. تا پایان سال ۲۰۰۲ تعداد زبانها به ۲۶، پایان سال ۲۰۰۳ به ۴۶ و در پایان ۲۰۰۴ به تعداد ۱۶۱ زبان رسید. نوپدیا و ویکیپدیا آنقدر کنار هم زیستند تا میزبان )سِرور(نوپدیا از کار افتاد و در سال ۲۰۰۳ متون آن به ویکیپدیا انتقال یافت.
ولز و سانگر فکر استفاده از ویکی را به WikiWikiWeb مربوط به Ward Cunningham یا Portland Pattern Repository نسبت میدهند. ولز اینگونه بیان میدارد که او برای اولین بار در دسامبر ۲۰۰۰ فکر استفاده از ویکی را از جرمی رُزنفیلد که کارمند شرکت بومیس بود و یک ویکی مشابه را به او نشان داده بود شنید. اما این واقعه بعد از آن بود که سانگر خبر وجود چیزی به نام ویکی را از کوویتز که یکی از استفادهکنندگان ویکی بود شنید و پیشنهاد ساخت چیزی مثل ویکی برای نوپدیا را به ولز داد. از همین جا بود که تاریخ ویکی شروع شد. پروژهای به نام گنوپدیا تحت همان ایدهٔ مطلب آزاد)و نه تولید ویکی( همراه با نوپدیا شروع به کار کرده بود. این پروژه متعاقباً غیر فعال شد و سازندهٔ آن، ریچارد استالمن که بنیانگزار بنیاد نرمافزارهای آزاد است، شروع به پشتیبانی از ویکیپدیا کرد.
کاربران اسپانیایی در فوریه ۲۰۰۲ از ترس تبلیغات تجاری و نبود کنترل در یک ویکیپدیای انگلیسیمحور از ویکیپدیا به روی Encyclopedia Libre رفتند. کمی بعد در همان سال، ولز اعلام کرد که ویکیپدیا از این پس هیچ تبلیغی نشان نخواهد داد و وبگاه آن را به wikipedia.org انتقال داد. بعضی پروژهها به دلایل ویرایشی خاص به جاهای دیگری نظیر ویکیاینفو انتقال داده شدهاند. در ویکیاینفو خبری از «دیدگاه بیطرفانه» نیست و این وبگاه در طرفداری از چندین مقاله نوشته شده از «دیدگاه طرفدارانه» میباشد.
در تاریخ ۲۰ ژوئن ۲۰۰۳ )۳۰ خرداد ۱۳۸۲( بنیاد ویکیمدیا از بین ویکیپدیا و نوپدیا شکل گرفت. ویکیپدیا و پروژههای خواهرش تا به حال تحت ادارهٔ این سازمان ناسودبر کار کردهاند. اولین پروژه خواهر ویکیپدیا در ماه اکتبر ۲۰۰۲، به یاد حملات ۱۱ سپتامبر برای یادآوری حوادث آن روز ساخته شد. ویکیواژه که پروژه فرهنگ واژهها بود در دسامبر ۲۰۰۲، ویکیگفتاورد که مجموعهای از گفتههای معروف بود درست یک هفته بعد از افتتاح ویکیمدیا و پروژه ویکینسک که مجموعهای از کتابهای رایگانی است که با مشارکت همگانی نوشته شدهاند در ماه بعد به کار افتاد. ویکیمدیا پس از آن شروع به تشکیل پروژههای جدیدی کرد که در زیر توضیح داده خواهند شد.
در دو سال ابتدایی پیدایش خود روزانه در حدود ۱۰۰ مقاله یا کمتر به آن اضافه میشد. این دانشنامه روی وبسایت wikipedia.org با استفاده از نرمافزاری به نام «ویکی» که به زبان جزیره هاوایی به معنی «تند» است ساخته شدهاست. ولز بر این باور است که ویکیپدیا باید به کیفیت دانشنامه بریتانیکا یا بهتر برسد و چاپ هم بشود. جیمی ولز بنیانگذار ویکی پدیا آن را اینگونه توصیف میکند:«ویکی پدیا کوششی برای آفرینش و پخش دانشنامهای با بالاترین کیفیت ممکن برای همه مردم روی زمین و به زبان مادریشان است.»
ویکی پدیا در میان دانشنامههای اینترنتی:
دانشنامههای گوناگون دیگری روی اینترنت هستند و یا قبلاً وجود داشتهاند. در برخی از آنها مانند دانشنامه فلسفه استانفورد و نوپدیا )که دیگر وجود ندارد( سیاستهای مقالهنویسی سنتی و مالکیت مقاله وجود دارند. به طور اتفاقی سایتهایی مانند h۲g۲ یا Everything۲ وجود دارند که به مانند راهنماهایی کلی عمل میکنند و مقالههایشان توسط همگان نوشته و بازنگری میشوند. پروژههایی همچون ویکیپدیا، Susning.nu و Enciclopedia Libre همگی ویکی هستند و در همه آنها مقالهها به دست نویسندههای بیشماری نوشته میشوند و هیچ گونه بازنگری رسمی روی آنها اعمال نمیشود. ویکیپدیا تبدیل به بزرگترین نوع دانشنامه ویکی چه از نظر تعداد مقالهها و چه از نظر تعداد واژهها شدهاست. از بین تمامی دانشنامههای موجود، ویکیپدیا به خاطر داشتن مجوز حق تالیف آزاد گنو متمایز گشتهاست.
ویکیپدیا مصرانه میخواهد تنها یک دانشنامه باقی بماند. هدف آن تبدیل شدن به مجموعه کاملی از دانش بشری نیست. مجموعه سیاستهایی تحت عنوان «ویکی پدیا چه چیزی نیست» وجود دارند که مشخص میکنند چه اطلاعاتی نباید در ویکیپدیا گنجانده شوند. این سیاستها تا به حال غالباً باعث مشاجره بر سر اضافه کردن، حذف یا اصلاح مطلبی خاص شدهاند.
نرم افزار و سخت افزار :
ویکیپدیا توسط برنامه بازمتن مدیاویکی روی دستهای از میزبانان وب مستقر در فلوریدا اجرا میشود. مدیاویکی نسخه سوم این برنامهاست. در ابتدا ویکیپدیا روی UseModWiki که توسط کلیفورد آدامز )نسخه ۱( نوشته شده بود کار میکرد. در ابتدا برای پیوندهایش از CamelCase استفاده میکرد ولی بعدها امکان استفاده از قلاب (bracket) هم در آن ایجاد شد. ویکیپدیا در ماه ژانویه ۲۰۰۲ در نسخه جدید خود استفاده از موتور PHP را به همراه پایگاه داده MySQL آغاز کرد. این نرم افزار که نسخه دوم به حساب میآمد توسط ماگنوس مانسک و مخصوص دانشنامهٔ ویکیپدیا نوشته شده بود. به خاطر تقاضاهای زیاد به منظور بهبود کیفیت، اصلاحات زیادی روی آن انجام شد. سرانجام این نرمافزار توسط لی دانیل کراکر دوبارهنویسی شد. این نرمافزار که نسخه شماره سه محسوب میشد در ژوئیه ۲۰۰۲ نوشته شد و مدیاویکی نامگذاری گردید. مجوز استفاده از آن تحت گنو است و در تمامی پروژههای ویکیمدیا از آن استفاده میشود.
ویکیپدیا روی دستهای از میزبانهای وب لینوکس در فلوریدا و چهار مکان دیگر میزبانی میشود. این وبگاه تا سال ۲۰۰۴ تنها روی یک سرور بود تا آنجا که تنظیمات میزبان آن تقسیم به چندین قسمت شد. در ژانویه ۲۰۰۵ ویکیپدیا روی ۳۹ سرور مختلف در فلوریدا مشغول به کار بود. پیکربندی آن عبارت است از یک بانک اطلاعاتی بزرگ تحت MySQL، چندین میزبان خادم بانک اطلاعاتی و ۲۱ میزبان وب که با نرمافزار آپاچی کار میکنند و ۷ تا که تحت میزبان Squid Cache کار میکنند.در سپتامبر ۲۰۰۵، گروه میزبانهای وب ویکیپدیا به بیش از ۱۰۰ عدد افزایش یافت و بنابر تقاضای مسئول مرکز دادهها، تمامی میزبانها با موفقیت، به ساختمان جدید واقع در مرکز شهر تامپا انتقال داده شدند.
تقاضاهای صفحهٔ وب ابتدا به میزبانان مخزن Squid caching فرستاده میشوند. درخواستهایی که قابلیت انجام شدن در این میزبانها را ندارند به دو میزبان متعادلساز که نرمافزار perlbal روی آنها نصب است فرستاده میشوند. سپس تقاضاها برای یکی از میزبانهای وب آپاچی فرستاده میشوند تا مورد پردازش قرار گیرند. میزبانهای وب، صفحات را به شکل لازم پردازش میکنند. برای افزایش سرعت، صفحاتی که برای کاربران ناشناس پردازش شدهاند در یک فایلسیستم ذخیره (cache) میشوند تا زمانیکه از درجه اعتبار ساقط شوند. این امر باعث عدم پردازش صفحات معمول شده و در نتیجه در زمان و انرژی صرفهجویی میشود. ویکیمدیا ساخت شبکهای جهانی از میزبانان مخزن در کنار ۳ میزبان مخزن خود در فرانسه را آغاز کردهاست تا سرعت پاسخگویی را بالاتر ببرد. در حال حاضر یک گروه میزبان جدید در هلند و در کره جنوبی شروع به کار کردهاند و پاسخگوی بخش بزرگی از ترافیک ویکیپدیا هستند.
ویرایش:
تقریبا هر کاربری میتواند مقالههای ویکیپدیا را ویرایش کند و تغییرات خود را سریعاً ببیند. فکر ویرایش مقالهها بر این اساس شکل گرفته که همکاری کاربران با یکدیگر میتواند در بهبود کیفیت مقالهها در طول زمان تأثیر به سزایی داشته باشد؛ همانطور که در توسعهٔ نرمافزارهای بازمتن داشتهاست. نویسندگان آن نیازی به داشتن مدارک رسمی یا تخصص در زمینهٔ موضوعی که ویرایش میکنند ندارند. به آنها اخطار داده میشود که ممکن است مقالههای آنها توسط هر کس و به هر نحوی که میخواهد، بیرحمانه مورد ویرایش قرار گیرند و توزیع شوند. مقالههای آنها توسط هیچ شخص خاصی یا گروه تحریریهای بازنگری نمیشوند. تصمیمگیری در مورد مطالب و سیاستهای ویرایشی ویکیپدیا با توافق عام و رأیگیری صورت میگیرد، اگر چه تصمیم آخر همیشه با جیمی ولز است.
به دلیل باز بودن ویکیپدیا «جنگهای ویرایشی» ) که «جنگهای بازنگری» نیز گفته میشوند( و مشاجرههای طولانی غالبا وقتی اتفاق میافتند که ویرایشگران با هم به توافق نمیرسند. اعضای انجمنهای ویکیپدیا روند ویرایشی آن را یک عمل دستهجمعی و نوعی جریان اجتماعی و تکامل تدریجی داروینی میدانند. مقالهها همیشه در معرض ویرایش قرار دارند بدینگونه که ویکیپدیا هیچگاه مقالهای را تمام شده تلقی نمیکند. تخریب، مشکل دائمی ویکیپدیا بودهاست.
سیاستها:
ویکیپدیا از همهٔ ویرایشگران خود میخواهد تا هنگام نوشتن «دیدگاه بیطرفانه»ای داشته باشند و پژوهش ابتکاری خود را در ویکیپدیا قرار ندهند. نگاه بیطرفانه که خود سیاستی «غیر قابل بازگشت» است هدف دانشنامه را اینگونه بر میشمرد: «نشان دادن عوامل اختلاف، توصیف آنها به جای وارد شدن در آنها». اگر به این مهم برسیم دیگر ویکیپدیا تنها از یک «دیدگاه بیطرفانه» بیان نشدهاست بلکه حاوی تمامی نظرات بیطرفانه مربوط به یک موضوع خواهد بود. این سیاست بیان میدارد که به هر دیدگاهی بسته به اعتبارش باید بها داد. از این سیاست به خاطر داشتن هدفی غیرقابل دسترس که در مورد آثار بیاعتبار بیمورد است و به دیدگاههای «ضد اخلاقی» اجازه ظهور میدهد انتقاد شدهاست.
آرا و نظراتی که تا پیش از نوشته شدن در ویکیپدیا منتشر نشده باشند، «تحقیقهای ابتکاری» تلقی شده و اجازه ورود نخواهند داشت. سیاست «تحقیق غیر ابتکاری» اینگونه بیان میدارد که آثار این چنینی نمیتوانند نمایانگر دیدگاهی بیطرفانه باشند. پس نظرات یا دیدگاههای جدید ویرایشگران نباید در ویکیپدیا معرفی شوند.
همکاران ویکیپدیا از سیاستها و خطمشیهای متنوع کوچکتری نیز پشتیبانی میکنند. بر خلاف دیگر ویکیهای موجود مانند Ward Cunningham's Portland Pattern Repository، ویکیپدیا به جای قرار دادن بحثهای مربوط به تغییرات مقالهها در درون آنها، صفحاتی جداگانه را به نام «بحث» به این کار اختصاص دادهاست. همکاران ویکیپدیا گاهی مقالههایی را که احساس میکنند مناسب یک دانشنامه نیست، تغییر یا انتقال داده و یا حذف میکنند. تعاریف فرهنگ واژهها (dicdefs) یا اصل متنها از اینگونه مقالهها هستند. گاهی ویرایشهای مختلف ویکیپدیا برای خود سبک نوشتاری خاصی ایجاد میکنند.
مدیریت و ویرایشگری :
تمایز رسمی خاصی بین ویرایشگرهای ویکیپدیا وجود ندارد و تصمیمها با رأی اکثریت گرفته میشوند. در ماه دسامبر ۲۰۰۵، ویکی پدیا حدوداً دارای ۲۷،۰۰۰ کاربر بودهاست که هر کدام دست کم در روز پنج ویرایش یا اثر از خود به جا گذاشتهاست. بنابر آمارهای ویکیمدیا، یک چهارم ترافیک ویکیپدیا از سوی کاربرانی است که دارای حساب نیستند و کمتر دست به ویرایش مقاله میزنند.
وظایف نگهداری به عهده گروههای داوطلبی از توسعهدهندگان، ناظران، ماموران و مدیران که به صدها نفر میرسند است. مدیران بزرگترین گروه بین آنها هستند که توانایی جلوگیری از ویرایش یک مقاله یا جلوگیری از دسترسی کاربران خاص طبق سیاستهای جامعه را دارند. کاربران زیادی تا به حال به صورت اضطراری یا دائم از ویرایش مقاله در ویکیپدیا منع شدهاند. ممکن است تخریب یا تخلف از سیاستها، باعث منع اضطراری یک کاربر گردد. در حالیکه تصمیم اخراج بلندمدت یا همیشگی توسط آقای ولز یا کمیته داوری تخلفات جدی و دامنهدار اتخاذ میشود.
رئیس پیشین بخش ویرایش ویکیپدیا، لری سانگر گفتهاست وجود مجوز GFDL «به عنوان ضمانت آزادی، انگیزه خوبی برای کار در یک دانشنامه آزاد است.» پروفسور آندریا سیفولیلی در مطالعه ویکیپدیا به عنوان یک انجمن، این طور مطرح میکند که: «هزینههای پایین شرکت در نرمافزار ویکی، خود عامل فروگشایی برای توسعه جمعی است و دیدگاه «ساختِ خلاقانه» میزان شرکتپذیری را بالا میبرد». ویکیپدیا را از منظر تجربهای اجتماعی در آنارشیسم یا دموکراسی نیز مورد بررسی قرار دادهاند. بنیانگذار آن اینگونه پاسخ میدهد که حتما قرار نیست اینطور باشد اگرچه ممکن است دستاوردش این بوده باشد. در جستجویی که داخل ویکیپدیا انجام شد صفحهای پیدا شد که نویسنده آن اینگونه بیان داشته که ارزش این دانشنامه به خاطرآن است که ویکیپدیا انجمنی اجتماعی است. به این معنا که میتوان از نویسندگان خواست تا از کار خود دفاع کرده یا آن را روشن سازند و بحثها سریعا قابل مشاهدهاند. ویرایشهای گوناگون ویکیپدیا غالبا دارای میزهای مرجعی هستند که اعضای انجمن در آنجا به پرسشها پاسخ میدهند.
ویکی پدیاهای فارسی:
ویکیپدیاهای موجود به زبانهای خانوادهٔ زبانهای ایرانی از این قرارند: فارسی | فارسی تاجیکی | کردی | پشتو | زازاکی | گیلکی | مازندرانی | آسی
مهم ترین چالش های ویکی پدیای فارسی را می توان به ٢ دسته کلی تقسیم کرد:چالش های محیطی :
این دسته از چالش ها به وضعیت کلی اینترنت و خط و زبان فارسی روی اینترنت مربوط می شود. مهم ترین مشکلاتی که در این دسته قرار می گیرد، عبارت است از: پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت و دسترسی نداشتن اکثر فارسی زبانان به اینترنت ،خط و زبان فارسی :
با وجود این که طی چند سال اخیر گروه های مختلف از جمله شورای عالی اطلاع رسانی در خصوص خط و زبان فارسی در اینترنت فعالیت می کنند، هنوز خط و زبان استاندارد نشده است.کمبود محتوای فارسی معتبر:
مقدار بسیار اندکی محتوای فارسی روی وب قرار دارد. بخش عمده ای از آن در قالب خود نوشت ها در وبلاگ هاست که قابل استناد نمی باشد.
خطوط کم سرعت:
پهنای باند خانگی اینترنت در ایران از سوی دولت به ١٢٨ کیلوبایت محدود شده است و علاوه بر آن عده کمی از کاربران از خطوط ADSL استفاده می کنند.نهادینه نشدن کپی رایت:
مسئله کپی رایت در ایران هنوز نهادینه نشده است و علاوه بر ضعف قانون، بسیاری از ناشران و سایت ها نیز با مقررات آن آشنا نیستند. لذا دسترسی به اطلاعات و به ویژه عکس های قابل تکثیر بسیار دشوار است.چالش های داخلی:
این دسته از چالش ها به وضعیت ویکی پدیا در کل و ویکی پدیای فارسی به طور خاص مربوط می شود. مهم ترین مشکلات این دسته عبارت است از:چالش های عمومی ویکی پدیا
امکان ویرایش عمومی:
هر چند ویژگی عمومی بودن ویکی پدیا باعث رشد و گسترش آسان آن می شود، اما اگر تعداد افراد ناآشنا با قوانین و نیز فرهنگ دانش نامه نویسی زیاد باشد، این امر می تواند تبدیل به تهدید شود. در چنین حالتی کاربران فعال و آشنا با قوانین بخش عمده ای از وقت خود را صرف اصلاح ویرایش های کاربران دیگر خواهند کرد.چالش های خاص ویکی پدیای فارسی
نبود رشد در سرعت ایجاد مقالات:
طبق بررسی های ویکی پدیای انگلیسی افزایش مقالات بر اساس یک روند نمایی رخ می دهد و شتاب و سرعت افزایش مقالات هر ٢ مثبت است. اما بررسی رشد ویکی پدیای فارسی از هزار تا ١٠ هزار و از ١٠ هزار تا ٢٠ هزار نشان می دهد که در هر ٢ مورد حدود ١٤ ماه زمان صرف شده، یعنی سرعت افزایش مقالات ثابت بوده است.
فقدان ساز و کار کارآمد رفع اختلاف:
در ویکی پدیای فارسی ساز و کارهای رفع اختلاف نظیر کمیته های داوری و میانجیگری و حتی سیاست های مربوط به رفع اختلاف نظیر سیاست حل اختلاف و سیاست حکمیت وجود ندارد.از هم اکنون شما نیز می توانید یکی از نویسندگان دانش نامه اینترنتی ویکی پدیا باشید و اطلاعات پایه درباره دانشگاه، صنعت، کسب و کار و حتی تبلیغات تجاری خود را روی ویکی پدیا منتشر کنید. به یاد داشته باشید گوگل اندک اندک جای خود را به ویکی پدیا می دهد و هر فردی که در ویکی پدیا جایی نداشته باشد احتمالا در گوگل نیز جایی نخواهد داشت.(1)
ارزیابیها:
ادعای ویکیپدیا مبنی بر دانشنامه بودن یا این طور نشان دادن، همیشه مایهٔ بحث بودهاست. ویکیپدیا را همیشه به خاطر کمبود محسوس اطمینان، فراگیری و قدرت کنترل کننده، مورد انتقاد قرار دادهاند. بسیاری از کتابداران، دانشگاهیان و نویسندگان دانشنامههایِ رسمیتر بر این باورند که ویکیپدیا به عنوان یک مرجع کاربردپذیری کمی دارد و یا هرگز ندارد. ویکیپدیا دست کم در برخی محیطهای دیگر از نظر کیفی، مقبولیتی کافی دارد. این دانشنامه برنده یک آزمایش مقایسهای توسط مجله آلمانی سِ تِ c't شدهاست. بیشتر ستایش آن به دلیل مطالب آزاد و اجازه ویرایش توسط همگان است.
اگر درباره موضوعی در اینترنت جستجو می کنید احتمال این که به نام ویکی پدیا بر بخورید زیاد است و این دقیقا به خاطر فراگیر شدن استفاده از ویکی هاست و سهولت استفاده از آن ها دلیل استفاده بسیار بالای کاربران اینترنت از دانشنامه های آنلاین است ... سهولت استفاده از ویکی ها به این دلیل است که هرکس از هرجای جهان می تواند به تمام مطالب این دانشنامه ها دست یابد.ویکی پدیا چیزی جز صفحات متصل به هم مقالات و بحث ها نیستند. این پیوستگی و اتصال مطالب است که ویکی ها را گسترش می دهد. برای مثال در صفحه ویکی پدیای فارسی کلمه اینترنت را جستجو کنید. در داخل متن چندین لینک مشاهده خواهید کرد. روی کلمه رایانه که به صورت یک لینک درآمده کلیک کنید. به بحث رایانه راهنمایی می شوید و به همین ترتیب دوباره با تعدادی لینک داخلی در هر متن روبرو خواهید شد. اگر در بحث رایانه نمی دانید «لایپ نیتز» کیست، کافی است روی این کلمه لینک کنید و به بحث لایپ نیتز راهنمایی شوید.(4)
انتقادات:
منتقدین بر این باورند که مجوز ویرایش همگانی، ویکیپدیا را دانشنامهای غیر قابل اعتماد ساختهاست. فیلیپ بردلی در مصاحبهای که با روزنامه گاردین در سال ۲۰۰۴ انجام داد گفت که او هرگز از ویکیپدیا استفاده نمیکند و «هیچ کتابدار دیگری را نمیشناسد که این کار را انجام دهد. مشکل اصلی عدم وجود قدرت کنترلکننده در ویکیپدیا است. در کتب منتشرشده، ناشر باید تضمین کند که اطلاعات کتابش درست است زیرا امرار معاش او بستگی به آن دارد. اما با وجود چیزی مثل ویکیپدیا همه آن بر باد میرود.» تد پاپاس رئیس ویرایشگران دانشنامه بریتانیکا در مصاحبهای با گاردین این طور میگوید که: «فرضیهٔ ویکیپدیا بر این استوار است که پیشرفت مداوم به کمال میانجامد. این فرضیه هیچگاه ثابت نشدهاست.» دانا بوید درسال ۲۰۰۵ در بحثی پیرامون ویکیپدیا به عنوان یک منبع دانشگاهی این طور میگوید که «ویکیپدیا هیچگاه یک دانشنامه نخواهد شد ولی حتماً در آینده تبدیل به منبع گستردهای از دانش میشود که برای اهداف مختلف ارزش زیادی خواهند داشت.» با اینحال هنوز هم دانشنامههای سنتی حق خود میدانند که هیچ مسئولیتی در قبال خطاهای احتمالی به گردن نگیرند.
رابرت مکهنری ویرایشگر سابق بریتانیکا در مقالهای تحت عنوان «دانشنامهٔ مورد اعتماد» ویکیپدیا را مورد انتقاد قرار دادهاست و مینویسد «هر چند که ممکن است مقالهای در ویکیپدیا به درجه اعتبار بالایی دست یابد ولی تا ابد در معرض تغییر دخالتکنندگان بیاطلاع یا کمسواد قرار خواهد داشت.» آرون کرون مقاله تکذیبیهای در رد روشهای مکهنری نوشته و آنها را FUD که نوعی فن تجاری به حساب میآید و در زبان انگلیسی مخفف سه واژه به معنای «ترس، عدم اطمینان و شک» میباشد اطلاق کردهاست. رئیس بخش تحریریه سابق، لری سانگر در اواخر سال ۲۰۰۴، از ویکیپدیا به دلیل داشتن ماهیت «ضد نخبه» که باعث رد بازنگری رسمی میشود و در نتیجه موجب کاهش اعتبار مقالههای آن میگردد انتقاد کرد.
ویکیپدیا را به خاطر فراگیر نبودن مورد اتهام قرار دادهاند زیرا ماهیت آن داوطلبانهاست و میتواند بازتاب جانبداریهای جهتدار نویسندگانش باشد. دال هویبرگ رئیس بخش تحریریه دانشنامهٔ بریتانیکا این طور بیان میدارد که «مردم درباره چیزهایی مینویسند که به آنها علاقه دارند در نتیجه بسیاری از موضوعات پوشش داده نمیشوند ولی وقایع خبری با تمام جزئیاتشان ذکر میشوند. مدخل مربوط به تندباد فرنسس پنج برابر بزرگی مدخل مربوط به هنر چین است و مدخل خیابان کورونیشن دو برابر مدخل مربوط به تونی بلر است.» لری سانگر رئیس بخش سابق ویرایش نوپدیا در سال ۲۰۰۴ گفت: «هنگامی که به یک مسئله نسبتاً تخصصی میرسیم (که خارج از علاقه مردم است) اعتبار مقالهها بسیار غیر قابل اعتماد میشود.»
ویکیپدیا به عنوان یک ویکی به خاطر اینکه اجازه میدهد مقالههایش ضمن وقایع جاری به روز شوند یا خلق شوند ستایش شدهاست. برای مثال مقالهٔ مربوط به زلزله اقیانوس هند که سریعاً بعد از وقوع آن در ویکیپدیای انگلیسی نوشته شد به سرعت توسط بعضی از مطبوعات چاپ شد. ویرایشگران ویکیپدیا بر این باورند که محدودهٔ موضوعی این دانشنامه میتواند بسیار وسیعتر از بقیه دانشنامهها باشد.
از این گذشته این نکته نیز باید ذکر شود که در ماه مه سال ۲۰۰۵ (خرداد ۱۳۸۴) مثال هویبرگ صحت خود را از دست داد: مقالهٔ مربوط به هنر چین تقریباً سه برابر مقالهٔ مربوط به تندباد فرنسس شد و مقاله مربوط به تونی بلر در حدود ٪۵۰ بزرگتر از مقالهٔ خیابان کورونیشن گردید. این نکته کاملاً روشن است که مقالههایی که در پرسش مطرح شده بودند تنها به عنوان مثالهایی برای گرایش متمایل نویسندگان آورده شده بودند؛ اگر چه میتوان از این مثالها برای نشان دادن روند رو به تعادل منطقی ویکیپدیا استفاده کرد.
مجله آلمانی رایانهای c't در اکتبر ۲۰۰۴ (مهر ۱۳۸۳) مقایسهای بین دانشنامههای براکهاوس پرمیوم، مایکروسافت انکارتا و ویکیپدیا انجام داد. کارشناسان ۶۶ مقاله از رشتههای گوناگون را ارزیابی کردند. امتیازات نهایی از این قرار بودند، ویکیپدیا ۶/۳ از ۵ (-B)، براکهاوس پرمیوم ۳/۳ و مایکروسافت انکارتا ۱/۳. اِمیگ و هِرینگ پروفسورهای دانشگاه ایندیانا در تحلیلی پیرامون دانشنامهها اینطور مینویسند که «ویکیپدیا در قلمروهایی که توانایی بیشتری دارد، همچون فناوری و وقایع جاری، اطلاعات سنتی را به روز میکند.»
یکی از مشکلات اصلی ویکی پدیا، تبدیل شدن آن به محلی برای تبلیغ شخصی افراد، گروهها، سازمانها و وبسایتهای گمنام و ناآشنا به دلیل بالا بودن میزان بازدیدکننده و محبوبیت رسمی این سایت مرجع بزرگ محسوب میشود که تقریباً در همهی زبانهای ویکیپدیا نیز چنین مشکلی وجود دارد.
ویکیپدیا با وجود مخالفان شدید و بسیار زیادی که دارد، اما در بسیاری موارد نیز به شکلی قوی به عنوان یک مرجع مورد اعتماد، استفاده و رجوع شده است. مجلهی کامپیوتری آلمانی C,t در اکتبر 2004 همزمان با مهرماه 83، مقایسهیی بین دایرهالمعارف BrackHouse Premium، Microsoft Encarta و Wikipedia انجام داد و بعد از مقایسهی مقالات متعدد توسط کارشناسانی که 66 نقد و بررسی از منابع گوناگون را مطالعه کرده بودند، به هر یک از دانشنامهها نمرهیی از سقف 5 اختصاص داد که سهم ویکیپدیا از این میان، 6/3 نمره، براکهاوس 3/3 و اینکارتا 1/3 نمره بوده است.میگ و هرینگ هم که دو نفر از استادان دانشگاه ایندیانا پلیس آمریکا هستند، در تحلیلی راجع به دانشنامههای مهم جهان، ویکی پدیا را اینطور تحلیل میکنند: "ویکیپدیا در قلمروهایی که توانایی بیشتری دارد، همچون فناوری و وقایع جاری، منابع اطلاعاتی سنتی را بهبود میبخشد.(7)
قیاس خوبی که میتوان در مورد نقاط قدرت و ضعف ویکیپدیا انجام داد در مقایسه استانداردهای دادگاه و مدارک کارآگاهی است. این حقیقت که هر کس میتواند ویکیپدیا را ویرایش کند این ادعا را که میشود تا حد مدارک دادگاه به آن اعتماد کرد مشکل میسازد. با اینحال باز بودن آن به سوی خیل وسیع ویرایشگران این اجازه را به ویکیپدیا میدهد تا به وسعت و عمق خلاقیت و ارتباطاتی که باعث ایدهآل شدن آموختن و جستجوی آراء میشوند برسد. این روند بسیار شبیه به روشی است که در آن استفادهٔ بلندنظرانهتر از مدارک کارآگاهی میتواند باعث رسیدن به سرنخهای مهم و مدارک بیشتر بشود. این روند میتوانست توسط استانداردهای سختگیرانهٔ دادگاهی در نطفه خفه شود.
ویرایش دسته جمعی :
روند ویرایشی ویکیپدیا اینطور فرض میکند که قرار دادن مقالات در معرض ویرایش همگانی باعث صحت مطالب میشود. سانگر پیش از این با اشاره به قانون لینوس در مورد توسعه بازمتن گفته بود:«با داشتن چشمهای زیاد، خطاهای کمتری رخ خواهند داد.» جوی ایتو یکی از شخصیتهای برجستهٔ فناوری در مورد صحت مطالب ویکیپدیا اینطور مینویسد که «هر چند این مسئله کمی بستگی به نوع رشته دارد، پرسش این است که آیا مطلبی که از یک منبع اطلاعاتی دقیق به دست میآید درستتر است یا مطلبی که توسط صدها هزار نفر (با امکان ویرایش) دیده شده و هنوز باقی مانده!» در آزمایش غیر رسمی که روی توانایی ویکیپدیا در کشف اطلاعات غیرصحیح انجام شد، نویسنده این طور بیان میدارد که این جریان «مکانیسمی حقیقت یاب نیست بلکه بیشتر شبیه مکانیسم رایگیری است، در نتیجه ممکن است مطلبی که اشتباه به «نظر» نرسد صحیح تلقی شود.»
ویکیپدیا دارای انجمنی از کاربران است که هر چند نسبتاً کم هستند ولی بسیار فعال هستند. اِمیگ و هِرینگ میگویند «هنگامی که گروه اندکی از کاربران در یک سیستم باز ویرایشی به صورت یک کنسرت و همراه با هنجارهای توافقی کار میکنند، میتوانند بر مطالب تولیدشده در سیستم، تنوع حذف مطالب، مشاجرات، تناقضات و سازگاری نظر شرکت کنندگان کنترل کاملی داشته باشند.» ویرایشگران ویکیاینفو که ویکیپدیا روی سایت آنها fork شدهاست از این که بعضی افراد کاربران جدید را ناعادلانه «جن» یا «کاربران مشکل ساز» لقب میدهند و آنها را از ویرایش و نوشتار منع میکنند انتقاد میکنند. انجمن ویکیپدیا به دلیل محول کردن ویرایش مقالهها به کاربرانی که مشکلات آن مقالهها را مطرح ساختهاند مورد انتقاد واقع شدهاست.
بسیاری از مشارکتجویان میگویند که ویرایش ویکیپدیا به دلیل وجود کشمکشها، کار بسیار سختی است. کاربرانی هستند که با داشتن وقت زیاد و عقاید خاص، رأی خود را پیش میرانند زیرا هیچ کس وقت و نیروی مقابله با تعصب آنها را ندارد.
ارجاع به ویکی پدیا:
و یکیپدیا تا به حال توسط رسانهها، مراکز علمی و دیگر منابع به عنوان مرجع یا ضمیمه، مورد استفاده قرار گرفتهاست. سازمانهای خبری مقالههای ویکیپدیا را به عنوان منبع نام بردهاند و یا در گوشهٔ صفحهٔ وب خود، برای کسب اطلاعات بیشتر، ارجاعی به آن گذاشتهاند. بعضی از آنها این کار را به طور مرتب انجام میدهند. بنابر فهرستی که توسط ویرایشگران ویکیپدیا تهیه شدهاست، مقالههای ویکیپدیا بیشتر از همه جا در رسانههای خبری ذکر شدهاند. در ردههای پایینتر، تحقیقات علمی، کتابها، همایشها و دادگاهها قرار دارند. ارجاعهای زیادی به مقالههای ویکیپدیا در بخش «دیدگاههای بهتر» روزنامهٔ علم (Science Journal) قرار گرفتهاست. اولین ارجاع این روزنامه، پیوندی به مقالهٔ ویکیپدیا تحت عنوان («A White Collar Protein Senses Blue Light»لیدن، ۲۰۰۲) بود. پس از آن مقالههای زیادی به پیوندهای مشابه ارجاع دادهاند.
جوایز:ویکیپدیا در ماه می ۲۰۰۴ (خرداد ۸۳) دو جایزه مهم را از آن خود کرد. نخستین جایزه Golden Nica برای Digital Communities بود که توسط Prix Ars Electronica اعطا شد. این جایزه به همراه ۱۰٬۰۰۰ یورو و دعوت از ویکیپدیا به جشنوارهٔ سال بعد PAE Cyberarts اتریش بود. دومی جایزه Judges' Webby برای بخش «انجمن» بود. همچنین ویکیپدیا نامزد جایزه «بهترین کوشش» از سوی Webby شد.
در سپتامبر ۲۰۰۴(شهریور۸۳) ویکیپدیای ژاپنی موفق به دریافت جایزه ساخت وب (Web Creation) از سوی انجمن تبلیغکنندگان ژاپن شد. این جایزه معمولاً به افرادی اعطا میشود که سهم بزرگی در پیشبرد وب به زبان ژاپنی دارند و این بار جایزه به شرکت کنندگان دائم ویکیپدیای ژاپنی داده شد.
در سال ۲۰۰۶ گزارش تحقیقی مولتیاسکوپ نشان داد که ویکیپدیای هلندی با امتیاز ۸/۱ پس از گوگل و جیمیل محبوبترین وبگاه اینترنتی به زبان هلندی بودهاست.همچنین در همین سال ویکیپدیای روسی برندهٔ جایزهٔ رانِت (روسی: Премия Рунета) در بخش «دانش و آموزش» شد. این جایزه از طرف دولت اعطا میشود.
پروژههای خواهر :
ویکیپدیا دارای چندین پروژه متن-آزاد میباشد که وظایف غیر دانشنامهای را انجام میدهند. بزرگترین آنها ویکیواژه نام دارد که پروژه فرهنگ واژه و اصطلاحات آزاد است. بقیه آنها عبارتاند از ویکینسک پروژه کتابهای متنی آزاد، ویکیگفتاورد دانشنامه آزاد نقل قولها، ویکینبشته مخزن چندزبانه متون منبع آزاد، ویکی انبار انبار پروندههای چندرسانهای عمومی و ویکیگزارش مرجع خبری با محتوای آزاد(6)
برای اولین بار در دنیا، نسخه چاپی دایرة المعارف ویکی پدیا در ماه دسامبر به بازار میآید. براساس این گزارش شرکت چاپ و نشر"برتلسمن" چهارشنبه 23 آوریل اعلام کرد ، قصد دارد اولین نسخه چاپی دایره المعارف ویکی پدیا را دسامبر2008 به بازار عرضه کند. به گزارش برنا به نقل از خبرگزاری فرانسه، شرکت "برتلسمن" همچنین گفت: این دایره المعارف چاپی ، برگرفته از ویکی پدیای اینترنتی بوده و شامل 50000 عبارت آلمانی میباشد.
نسخه زبان آلمانی و انگلیسی ویکیپدیا بهوسیله دیسکهای فشرده CD پخش شده و نسخههای دیگر آن روی وبگاههای دیگر به صورت Fork یا آینه قرار داده شدهاند. با رشد روزافزون این دانشنامه گردانندگان آن در بنیاد ویکی مدیا چندین پروژه مشابه دیگر همچون ویکیواژه ، ویکینسک ، ویکیگفتاورد و ویکیگزارش را پدید آوردند(5)
بر این اساس، پر بینندهترین صفحات ویکیپدیا به ترتیب صفحه اصلی سایت( ( Main pageصفحه معرفی ویکی پدیا و صفحه معرفی ایالات متحده میباشد. از نکات قابل توجه درلیست ۱۰۰صفحه پر بیننده سایت ویکیپدیا، نام کشور ایران به عنوان دومین کشور در این لیست میباشد و بعد از ایران نیز کشور آلمان در رتبه سوم کشورها در این لیست قرار دارد.بیشترین صفحات پر بیننده در ویکیپدیا مربوط به شخصیتها و کاراکترهای فیلمهای سینمایی، کارتونی، بازیهای رایانهای، مدلها،معرفی سیارهها، وقایع مهم جهان و شهرهاست. پر بینندهترین صفحات سایت ویکیپدیا به زبان انگلیسی است چراکه بیشترین مقالههای موجود دراین دایره المعارف ( بیش از یک میلیون ) بهزبان انگلیسی است .(3)
منابع و ماخذ:
آبیلی، محمد(1386)." ویکی پدیا از نگاه دیگر...:"، بر گرفته شده از سایتhttp://lisiran.blogfa.com:
[1] دانشجو کارشناسی ارشدکتابداری و اطلاع رسانی
منبع :برگرفته از سایت شیرازه به نشانی: http://www.nlai.ir/Default.aspx?tabid=1475
گفت و گو با بنیان گذار ویکی پدیا
۲۶/ ۱۰ /۱۳۸۶
انبوه پیشنهادها به سوی او سرازیر میشود مردم برای ملاقات وی ازدحام میکنند روزنامه نگاران همه جا سایه به سایه تعقیبش میکنند. جیمی ویلز (Jimmy Wales) به اندازهی یک ستاره موسیقی محبوب است هر چند که اصلآ خواننده نیست.او بنیان گذار ویکی پدیا است ؛ دایرة المعارف بزرگ آن لاین که هر روز میلیون ها بازدید کننده دارد. ویکیپدیا فقط ۵ کارمند تمام وقت دارد اما چیزی در حدود یک و نیم میلیون مقاله موجود در این سایت توسط کاربران از سر تا سر دنیا و به زبان های مختلف نوشته شده است. یک گروه چهار صد نفره آن لاین از داوطلبان به حفظ صحت اطلاعات و جلوگیری از مردم آزاری و تخریب اطلاعات دایرة المعارف کمک میکنند. اما ایده تاسیس ویکی پدیا چگونه به ذهن ویلز رسید؟ آیا قاموس و مرام ویکی پدیا (باز بودن منبع مطالب) در دنیای امروز کسب و کار که در آن شرکت های بزرگ حرف اول را میزنند دوام میآورد؟ «پل مارکز» (Paul Marks) اخیرآ توانست از ویلز بعد از یک سخنرانی در مدرسه اقتصاد لندن وقتی برای گفت و گو بگیرد. متن این گفت و گو را در ادامه میخوانید:
آیا ساختار کنونی ویکی پدیا از ابتدا کاملآ پیش بینی شده و طراحی شده بود؟
به هیچ وجه. من رشد نرم افزار های متن باز و راهکار مجوزهای رایگان استفاده از نرم افزار (Free Licensing) را به عنوان ابزاری جهت تحقق عینی استفاده از نرم افزار های متن باز از ابتدا تعقیب میکردم. پیش خود فکر کردم شیوه رایج همکاری بین برنامه نویسان میتواند در سایر زمینه ها نیز وجود داشته باشد و متوجه شدم میتوان از این شیوه در تولید مقاله و اطلاعات آنلاین استفاده کرد. با این ایده در سال ۲۰۰۰ کار خود را با تعریف پروژه تولید یک دایرة المعارف به نام «نوپدیا» (Nupedia) آغاز کردم.ایده من این بود که هزاران نویسنده داوطلب در اختیار داشته باشیم که مقالاتی را برای یک دایرة المعارف آنلاین به تمامی زبان ها بنویسند. در همان ابتدای کار متوجه شدیم که فعالیت خود را با ساختاری بالا به پایین و کتابی و روشی کهنه و منسوخ سازماندهی کردهایم.این مشکلات برای نویسندگان داوطلب اصلآ شوخی نبود چرا که کمیتههای متعددی برای مرور و بازخوانی مقالات داشتیم که باید مقالات را بررسی و نتیجه را اعلام میکردند. این روش خیلی مسخره به نظر میرسید زیرا ما ابتدا از یک عده داوطلب میخواستیم یک سری مقاله برای ما بنویسند سپس وقت زیادی را صرف ویرایش و مرور نوشتههای آنها میکردیم.
چه زمانی به این نتیجه رسیدید که این روش پاسخگو نخواهد بود؟
فکر کنم زمانی بود که من خواستم راجع به موضوعی که در مورد آن اطلاعاتی داشتم مقالهای در نوپدیا بنویسم. پیش خود فکر کردم که روش کار ما چقدر وقت گیر و خسته کننده است. ما «ویکی ها» (Wikis) را طراحی کرده بودیم. ویکیها صفحاتی بودند که بازدیدکنندگان سایت میتوانستند اطلاعات مورد نظر خود را در آنها اضافه یا ویرایش کنند. فهمیدن این نکته که چگونه از ویکی درست استفاده کنیم نقطهی عطف پروژه و فتح الفتوح ما بود.
پس ویکی پدیا رسمآ چه زمانی متولد شد؟
پانزدهم ژانویه ۲۰۰۱ ؛ ایده ما خیلی آرمان گرایانه بود. این که هر کسی از سرتاسر جهان به محیط آنلاین و متن باز ویکی پدیا دسترسی داشته باشد ؛ محیطی که مجموع دانش بشری را در خود خواهد داشت. حدود دو هفته بعد متوجه شدم که ایده جدیدمان کارایی دارد. مقالات وارد شده در ویکی پدیا در این برهه کوتاه از تمام مقالات گردآوری شده در دو سال گذشته که نوپدیا فعال بود بیشتر شده بود. نقطه عطف دیگر در تاریخ ویکی پدیا حادثه ۱۱ سپتامبر بود. در آن زمان داوطلبان ویکی پدیا از نقاط مختلف جهان به میدان آمدند و شروع به نوشتن مقالات متعدد کردند. خیلی زود مقالات زیادی در مورد مرکز تجارت جهانی نیویورک هواپیماهای ربوده شده و گروه های تروریستی متهم به دست داشتن در حادثه در ویکی پدیا وارد و ثبت شد. من متوجه شدم کاری که انجام میدادیم خیلی بی عیب و نقص بود. اگر زمانی حادثه مهم دیگری رخ دهد مانند بمب گذاری در متروی لندن در سال ۲۰۰۵ ویکی پدیا مکان بسیار مناسبی برای گردآوری و ارائه اطلاعات خواهد بود.
آیا مردم میتوانند بدون نگرانی به اطلاعات ویکی پدیا اعتماد کنند؟
سوال کاملآ بجایی است. همیشه امکان بروز خطا وجود دارد. وقتی نشریه Nature در دسامبر سال ۲۰۰۵ محتویات علمی و تکنیکی ویکی پدیا را مورد بررسی قرار داد اعلام کرد که دقت آن کمی کمتر از دایرة المعارف بریتانیکا (Britannica) است. بریتانیکا در هر مقاله ۳ خطا و ویکی پدیا در هر مقاله ۴ خطا دارد. این آمار گیری باعث شد مردم باور کنند که ویکی پدیا چندان هم بد نیست. هدف ما همواره این بوده است که لااقل همسطح یا حتی بهتر از دایرة المعارف بریتانیکا باشیم و به هر زبانی که حداقل یک میلیون گوینده دارد ۲۵۰ هزار مقاله داشته باشیم.
ویکی پدیا از نظر مالی چگونه اداره میشود؟
فعال نگاه داشتن ویکی پدیا چندان هزینه بردار نیست. در سال گذشته حدود یک و نیم میلیون دلار هزینه کردیم و سال پیش از آن در حدود هفتصد و پنجاه هزار دلار. بیشتر بودجه مورد نیاز ما از طریق کمکهای مردمی که بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار دلار است تامین میشود. بخش عمده هزینهها به توسعه سخت افزار فیزیکی گران قیمت سازمان مربوط میشود که همان رایانههای کارگزار (Server) اصلی سایت هستند.
آیا ممکن است زمانی ویکی پدیا به یک رسانه بزرگتر فروخته شود؟
دو سال پس از تاسیس ویکی پدیا آن را به بنیاد ویکی پدیا اهدا کردم. فکر میکنم این کار یکی از احمقانه ترین یا یکی از هوشمندانه ترین کارهایی بود که در طول عمرم انجام دادهام. از این جهت احمقانه که ویکی پدیا حدود ۳ میلیار دلار ارزش داشت و من آن را مفت و مجانی بخشیدم و از این جهت هوشمندانه که این کار بهترین راه برای موفقیت ویکی پدیا بود. بنابراین به نظر من احتمال فروخته شدن ویکی پدیا در آینده بسیار کم است.
بین ویکیپدیا و دولت چین چه مشکلی پیش آمد؟
برداشت من این است که ویکیپدیا در چین به طور کامل مسدود شده است. اصلآ معلوم نیست چرا. میتوانیم حدس بزنیم اما مطمئن نیستیم. ما در جایگاهی هستیم که سانسور اساسآ با ماموریت و اهداف بنیاد ما در تضاد است. دسترسی به علم حق بشر است. ما هرگز با سانسور و فیلترینگ کنار نخواهیم آمد. به خصوص از زمانی که گوگل سال پیش برای حذف اطلاعاتی که به مذاق دولت چین خوش نمیآمد با آنها تفاهم نامه امضا کرد فیلترینگ به نظر ما غیرقابل تحملتر و کنار آمدن با آن غیر ممکن تر شده است. ناگزیرم بگویم: «در این مورد با چینی ها اتفاق نظر نداریم.» سوال سختتر که همچنان بی پاسخ مانده این است که آیا آنها سایت ما را به خاطر صفحات سیاسی حاوی نکات حساس (از نظر دولت چین) مانند «فالون گونگ» بستهاند یا به خاطر احساس خطر اصولی از وجود یک دایرة المعارف متن باز که ممکن است تهدیدی برای سیستم تجاری چینیها محسوب شود.
بهترین خاطرهی شما از ویکیپدیا چه بوده است؟
بهترین خاطره من بر میگردد به تابستان سال پیش در همایش سالانه ما در «ویکی مانیا» هنگامی که «لری لسیگ» (Larry Lessig) بنیان گذار بنیاد غیرانتفاعی Creative Commons در حال سخنرانی بود. وقتی به آنجا رفتم ۶۰۰ نفر در سالن در حال گوش دادن به سخنان وی بودند. احساس خیلی خوبی به من دست داد. زیرا تمامی این جمعیت به خاطر کاری که ما شروع کردیم در این مکان جمع شده بودند. پیش خودم گفتم: «عجب ؛ ما توانستهایم افراد زیادی را دور هم جمع کنیم تا با هم یک کار مفید انجام دهیم.» یکی دیگر از بهترین خاطرات من Muppet Wiki است. ما حدود ۱۲ هزار مقاله در مورد شخصیت های عروسکی گروه Muppet دریافت کردهایم. شما نظیر چنین اطلاعات و چنین فعالیتی را هرگز در بریتانیکا نخواهید دید.
و بدترین خاطره؟
من استعدادی در به خاطر سپردن خاطرات تلخ ندارم زیرا فرد خوش بینی هستم. فکر میکنم سخت ترین لحظه در کار ما لحظهای است که میخواهیم یک زبان دیگر را به زبان های موجود در ویکیپدیا اضافه کنیم و اولین متن هایی که با این زبان جدید به ویکیپدیا اضافه میشود شامل لعن و نفرین نویسندگان بر شخص یا اشخاص خاصی است. چیزی که واقعآ سخت است این است که به عنوان مثال اشخاصی در انجمن نویسندگان و ویرایشگران ویکیپدیا مورد علاقه و احترام اکثریت اعضا هستند و به خوبی فعالیت میکنند. اما همین افراد سایرین را به خاطر چیزی که در صفحات بحث و گفت و گوی مقالات مطرح کردهاند با استفاده از عبارات نفرت انگیز و غیرمودبانه مورد آزار و اذیت قرار میدهند و برای آنها مشکل ساز میشوند. خود انجمن تصمیم میگیرد آیا به این اشخاص اجازه ادامه همکاری بدهد یا نه. مضحک است که بگویم این مشکل در هر یک از زبان ها به وجود میآید و عینآ تکرار میشود. در حال حاظر انجمن در حال رشد زبان عربی دقیقآ با چنین مشکلی دست و پنجه نرم میکند. این لحظات دشوارترین لحظات برای من هستند.
چرا تصمیم به راه انداختن یک موتور جستجو گرفتهاید؟
شفافیت و صحت اطلاعات چیزی است که به دنبال آن هستم. دوست داریم خودمان بررسی کنیم و ببینیم صفحات وب در موتور های جستجوی فعلی دقیقآ بر چه اساسی مرتب میشوند. به نظر من باید وضعیت موجود را به چالش کشید. ما به هیچ وجه مطمئن نیستیم که هیچ سؤ نیت ؛ عدم صداقت یا انگیزهی دیگری در الگوریتمهای رده بندی سایت های اینترنتی و صفحات وب توسط موتور های جست و جو تاثیر نمیگذارد. از وقتی اخبار مربوط به این اقدام ویکیپدیا درز کرد تماس هایی از طرف چند شرکت رده دوم تولید کننده موتور های جست و جو داشتهایم. آنها متوجه این مطلب هستند که دست تنها با گوگل رقابت کردن بسیار سخت و دشوار است.
برنامه شما برای جست و جو چیست؟
الان برای صحبت در مورد جزئیات طرح زود است. اما یکی از ایدههای من این است که گروهی تشکیل شود و افراد علاقه مند و دارای توانایی فنی لازم بتوانند با پیوستن به این گروه در یک پروژه نرم افزاری رایگان همکاری کنند چنین ایدهای در مورد وب سرور متن باز Apache موفق بود. آپاچی یک گروه کوچک از داوطلبان بود که بیشتر با هزینه شرکت هایی که تمایل به حمایت از پروژه داشتند به نتیجه رسید.آن گروه در واقع یک کنسرسیوم از شرکت هایی بود که در نهایت توانستند به یک رقیب جدی برای وب سرور انحصاری مایکروسافت تبدیل شوند. بنابراین منطفی است که موتورهای جست و جوی رده دوم که بعد از گوگل قرار دارند برای شکستن انحصار بازار با پروژه ویکی پدیا همکاری کنند تا به این طریق بتوانند در جست و جوی اینترنتی وزن و اهمیتی به اندازه گوگل پیدا کنند.
دیگر علاقهمند به ایجاد چه چیزی در ویکیپدیا هستید؟
مطلع شدم که یک شرکت در حال وارد کردن تمام اطلاعات ویکیپدیا در یک پروژه هوش مصنوعی است. شاید این کار آنها در آیندهای نه چندان دور به فرآیند یادگیری در روباتها کمک کند.
منبع : New Scientist Magazineترجمه: بابک باقرزادگان
به نقل از مجلهی دانشمند (شمارهی ۵۳۱)
برگرفته ازسایت زنگوله به نشانی : http://zangoole.com/1386/10/26/jimmy_wales_wiki_pedia/